Persoonlijk Leiderschap
start 25 september 2019

Inspireren tot leren

Vivi ter Velde, november 2015

In het theoretisch kader is beschreven wat collectief leren is, wat de kenmerken van een professionele leergemeenschap zijn, welke voorwaarden nodig zijn om die kenmerken vorm te geven en welke rol de schoolleider speelt in het scheppen van die voorwaarden. Uit tien interviews gehouden met 24 docenten blijkt dat schoolleiders zorg moeten dragen voor een veilig klimaat en voor facilitering. Ook blijkt dat docenten niet goed voor ogen hebben wat collectief leren en een professionele leergemeenschap is.

download pdf (2,4 MB)


SAMENVATTING

Aanleiding van dit onderzoek is de onvoldoende beoordeling van de inspectie van de vwo- lessen op Oscar Romero, de teruglopende resultaten van havo en mavo en de uitkomsten van een audit van Capgemini op 30 september 2014. Tijdens de terugkoppeling van de auditors met het managementteam gaven de auditors aan dat de schoolleiding een veel grotere rol zou moeten spelen in de professionalisering van het team om de kwaliteit van de lessen te verbeteren om uiteindelijk tot een lerende schoolorganisatie te komen. Daarom richt dit onderzoek zich op de rol van de schoolleider in de ontwikkeling van een van de kwaliteitskenmerken van een lerende schoolorganisatie: een professionele leergemeenschap waarin collectief geleerd wordt. Er is onderzocht wat collectief leren is, wat de kenmerken van een professionele leergemeenschap zijn, welke voorwaarden nodig zijn om die kenmerken vorm te geven en welke rol de schoolleider speelt in het scheppen van die voorwaarden. Dit is onderzocht aan de hand van literatuuronderzoek en interviews met docenten. In 10 interviews hebben 24 respondenten eerst aangegeven wat zij verstaan onder een professionele leergemeenschap en collectief leren en wat zij nodig hebben om een professionele leergemeenschap te kunnen vormen. Daarna hebben zij in het interview interventies van Verbiest geoperationaliseerd door bij de interventies concrete handelingen te noemen die zij van een schoolleider verwachten. Bovendien hebben de respondenten de interventies naar relevantie geordend.

Volgens de literatuur betekent een professionele leergemeenschap in het onderwijs duurzaam met en van elkaar leren om het leren van de leerlingen en de resultaten van de leerlingen te verbeteren. Het leren vindt plaats op individueel niveau, op groepsniveau en op organisatieniveau. Leren kan gericht zijn op het proces en op het product en daarbij ook op het individu en het collectief. Er is sprake van collectief leren als het proces en het product gericht zijn op het collectief. De voorwaarden die nodig zijn om een professionele leergemeenschap te ontwikkelen, zijn faciliteiten, het voorzien in de drie basisbehoeften autonomie, relatie/verbinding en competentie en de aanwezigheid van een collectieve leercultuur. De schoolleider heeft drie subrollen in het scheppen van die voorwaarden: de rol van cultuurbouwer, de rol van educator en de rol van architect. Volgens de literatuur is transformatief leiderschap nodig bij de ontwikkeling van een professionele leergemeenschap.

Volgens docenten van Oscar Romero is het kenmerk van een professionele leergemeenschap het van en met elkaar leren in een groep. De voorwaarden die nodig zijn om een professionele leergemeenschap te ontwikkelen, zijn volgens hen het beschikken over faciliteiten, voornamelijk tijd, en een duidelijke visie. De schoolleider speelt vooral een rol in het scheppen van een veilig klimaat, maar heeft ook een faciliterende rol, aldus de docenten van Oscar Romero. Geen enkele docent benoemt het gemeenschappelijke doel van de professionele leergemeenschap: het verbeteren van het leren van de leerlingen en de resultaten van de leerlingen. De meeste docenten benoemen het proces van het leren en niet het product. Bovendien is daarbij niet duidelijk of docenten praten over het individuele of over het collectieve proces. Daarmee wordt duidelijk dat docenten nog geen goed beeld hebben van collectief leren en een professionele leergemeenschap. Discussiepunten bij dit onderzoek betreffen de steekproef, het verloop van de interviews en de uitwerking van de data.

Een eerste aandachtspunt is dat docenten niet voor ogen hebben dat hun leren gericht is op het primaire proces. Hier moet in de school, door iedereen en met iedereen, over gesproken worden. De schoolleiding zal dat gesprek op gang moeten helpen en moeten blijven voeren door mensen uit te nodigen erover te praten en de resultaten van de gesprekken met elkaar te delen.

Daarnaast blijkt uit de interviews dat veel docenten vinden dat collega’s met zaken ‘wegkomen’ die niet horen bij een professional. Als er geen gemeenschappelijke visie is, is het inderdaad makkelijk om dingen niet te doen en ermee weg te komen. Het is dus zaak om met elkaar de gemeenschappelijke visie te bepalen en levend te houden door hierover het gesprek te voeren en te discussiëren en zich vervolgens ook te conformeren aan de gemeenschappelijke visie. Ook dit gesprek zal de schoolleiding op gang moeten helpen.

Tot slot blijkt dat docenten niet goed weten wat collectief leren en een professionele leergemeenschap is. Door het goede voorbeeld te geven en zelf als een professionele leergemeenschap te opereren kan het managementteam collega’s laten zien wat er van ze verwacht wordt.

Spring naar toolbar