Bart Schipmölder: “Het begint bij nieuwsgierigheid!”

Openingstoespraak van ons jubileumcongres

Beste studenten, alumni, docenten en onderwijsbelangstellenden, van harte welkom op ons jubileumcongres. Te gek dat we met zoveel mensen betrokken bij en met hart voor het onderwijs vandaag in gesprek kunnen over leiderschap en onderwijsvernieuwing.

Eerst even dit!

Prachtig toch. Hij had toen eens moeten weten dat deze opname 44 jaar later op het jubileumcongres van NSO-CNA getoond zou worden.

Dit filmpje herinnert mij er aan dat ik kind ben geweest. Een kind met energie, enthousiasme en passie en nog veel te leren.

Ik heb, net als jullie allemaal, in mijn leven veel geleerd. En afgeleerd: dat Amsterdamse accent is niet meer terug te horen. Ik was nieuwsgierig, had zin om te spelen en wilde de wereld ontdekken. Las de Kijk, filosofeerde over het heelal en de vraag waar we eigenlijk vandaan komen.

Ik kon eindeloos toekijken als vakmensen aan het werk waren. Daar heb ik veel van geleerd. Maar om te ontwikkelen was dat niet genoeg. Ik heb veel kennis tot me genomen, en leren toepassen. Ik moest ook leren omgaan met mijn eigen onzekerheden, schaduwen en angsten. Ik heb geleerd te gaan staan op momenten waar ik me het liefste terugtrok.

Ik ben een eind gekomen. Mijn liefde voor leren en ontwikkelen heeft me daarbij enorm geholpen. Maar ik kan steeds weer opnieuw leren, elke situatie is nieuw. In die zin is het nooit af.

In de voetsporen van onze leermeesters

Mijn leermeesters zijn bij mijn ontwikkeling heel belangrijk geweest. Net als goed, leuk, uitdagend en liefdevol onderwijs. Ook al heb ik het ze niet altijd even gemakkelijk gemaakt, ik zal altijd dankbaar blijven naar deze leermeesters. Ze hebben me met hun aandacht die ze me gaven, laten ervaren dat ik het waard ben om mens te zijn. En dat ik het niet alleen kan.

Op een dag als deze besef ik dat ik, – dat wij, ook hier bij NSO-CNA – staan in de voetsporen van de oprichters en leermeesters van NSO en CNA die in de afgelopen 30 jaar ons voor zijn gegaan. Ik voel veel dankbaarheid.

Werken aan goed onderwijs

Ik vind het belangrijk dat er goed onderwijs is voor onze kinderen, en zeker ook voor volwassenen. Je kunt een leven lang blijven leren en ontdekken, en ik denk dat dat het leven ook zoveel leuker maakt. Leren om te groeien, je kwaliteiten te ontplooien, om te kunnen bijdragen, te begrijpen en om te leren genieten van wie je bent en te houden van het leven zelf.

Wij bij NSO-CNA hebben er ons werk van gemaakt om volwassenen te leren leren, opdat zij kunnen bijdragen aan het leren van jonge mensen. Dat vind ik een hele mooie opdracht. En ik ben heel trots op de collega’s binnen NSO-CNA en op onze studenten, alumni en opdrachtgevers met wie wij werken. Allemaal mensen die met elkaar elke dag weer werken aan de ontwikkeling van ons sociaal kapitaal.

Het begin van de organisatie

Een organisatie op zichzelf is niks. Een organisatie krijgt inhoud, vorm en betekenis door de mensen die in welke rol dan ook er bij betrokken zijn en er aan bijdragen. Daarom vieren we dit jubileum graag met jullie allemaal. Wij vinden de band met het veld en de NSO-CNA-gemeenschap erg belangrijk en willen graag bijdragen aan een klimaat waarin we met en van elkaar kunnen leren. Ook vandaag op dit congres.

Dit is het eerste congres van NSO-CNA. In 1989 werd de Nederlandse School voor Onderwijsmanagement (NSO) opgericht door Peter Karstanje en Fons van Wieringen als een samenwerkingsverband van 5 universiteiten. 5 jaar later startte ESAN, dat later opging in het Centrum voor Nascholing (CNA), met de eerste opleiding voor schoolleiders in het primair onderwijs.

Beide organisaties waren uniek in die tijd, met hun focus op onderwijs en leiderschap. Fons had het goed gezien dat met de komst van de lumpsumfinanciering de ruimte voor scholen om zelf richting te geven groter werd. En dat daardoor de vraag naar leiderschapsontwikkeling op gang zou komen.

Balans tussen theorie en praktijk

NSO en CNA waren allebei gegrond in een wetenschappelijke traditie, en tegelijkertijd gericht op toepassing van theorie in de praktijk van de deelnemers. In beide organisaties was het steeds weer zoeken naar de goede balans tussen theorie en praktijk.

Evenals de balans tussen de meer harde kant van leiderschap met onderwerpen als bedrijfsvoering, personeelsmanagement en kwaliteitsverbetering enerzijds, en de meer zachte kant van het leiderschap zoals persoonlijke ontwikkeling en de reflectie op je effect als leider anderzijds.

Op beide aspecten vonden we die balans, en is die 30 jaar later nog steeds onze kracht.

Samen sterker

Het gaat goed met NSO-CNA, het bruist in Diemen. NSO en CNA zijn alweer 3 jaar samen NSO-CNA Leiderschapsacademie. We hebben elkaar gevonden in onze drive om bij te dragen aan de kwaliteit van onderwijs, middels leiderschapsontwikkeling. We zijn samen sterker, groot genoeg om de opleidingen mogelijk te maken en te kunnen investeren in ontwikkeling.

Onze opleidingen zitten vol, en nog belangrijker: we zetten daadwerkelijk aan tot onderwijs- en schoolontwikkeling. Zo krijgen we terug van onze studenten. Zij zetten hun teams en organisatie in beweging en bouwen aan de toekomst die ze willen creëren.

We horen veel verhalen, vaak als onderdeel van de opdrachten die studenten doen, over geslaagde en soms ook niet geslaagde interventies in de eigen praktijk. Van deze ervaringen leren we met elkaar, en zetten ze door in weer nieuwe interventies.

We horen studenten ook over meer resultaat door een scherpere eigen visie op onderwijs en kwaliteit, door een sterkere sturing daarop en door de verbindingen die ze creëren. Dat maakt ons blij, dat is waar het ons om gaat. En ‘ons’ is in deze een fantastisch team van deskundige docenten die hun praktijkervaring graag overdragen op onze studenten. En dit zeg ik niet alleen, dit is wat we in evaluaties van de opleidingen altijd weer terug horen: veel waardering voor de deskundigheid van de opleiders.

Uitdagingen voor schoolleiders

Voor het onderwijs en schoolleiders liggen er veel uitdagingen. Zekerheden en scheidslijnen zijn weggevallen. Daar waar scholen van oudsher graag vooral zekerheden gaven, hebben onderwijsinstellingen en hun leiders op dit moment te maken met veel verschillende vraagstukken en onzekerheden.

Denk dan aan vragen rond krimp of groei, samenwerking tussen kleine scholen, diversiteit, verschillende visies op leren, op- en afstroom, wetenschappelijk onderzoek dat verschillende kanten op wijst, een krappe arbeidsmarkt, werkdruk, meer oog en ruimte voor het ambacht van de docent, gedeeld leiderschap, veranderende verwachtingen van ouders en de samenleving en nog veel meer.

De complexiteit neemt toe en daarin ook de roep om houvast. Soms zijn eenvoudige oplossingen daar een antwoord op. Zijn duidelijke kaders nodig waardoor mensen winnen aan zelfvertrouwen en professioneel handelen. Soms vergroten deze eenvoudige oplossingen echter het probleem, en is een meer gelaagd antwoord op de situatie nodig.

Dan komt het aan op vakmanschap en lef. Op vertrouwen op wat we weten, en de wil om te ontdekken en te leren wat werkt in de specifieke situatie. Kennis, een onderzoekende houding en nieuwsgierigheid zijn onmisbaar voor een leidinggevende in het onderwijs. En: ruimte voor leren, spelen en experimenteren.

Strategische rol voor schoolleiders

Leidinggevenden zijn bij uitstek het rolmodel voor de hierboven beschreven op leren gerichte houding. Wat leert immers een leraar en een leerling van een niet-lerende leider?

Schoolleiders hebben volgens de Onderwijsraad, en wij steunen dat appel, een meer strategische rol te nemen (advies april 2018). Niet met onnavolgbare langetermijnvisies, maar door hun vermogen om afstand te nemen en te doorzien wat nodig is in de situatie en context. Leiders geven richting, houden vast aan de gekozen waarden, doen onderzoek om de situatie goed te begrijpen en werken samen met hun team aan oplossingen voor morgen.

Ontmoeting van perspectieven

Ik volg actief het debat over onderwijs op de social media. De ‘onderwijsadviseurs’ – en dat zijn wij allemaal – buitelen over elkaar heen met meningen en overtuigingen. Het is bijna een geloofskwestie geworden. Voor de ontmoeting van perspectieven lijkt steeds minder ruimte te zijn.

In dat klimaat geef ik het je te doen om als schoolleider je richting te bepalen, en je team daarin mee te nemen. Scholen werken steeds vaker stilletjes aan vernieuwing. En dat staat het leren van en met elkaar in de weg.

Het congresprogramma

Jullie brengen vandaag veel ervaring uit de praktijk mee. En daarom nodig ik jullie uit om in deze middag en avond vooral nieuwsgierig te zijn naar wat je kunt leren van elkaar, elkaar te bevragen naar wat wel werkt, en wat niet in de context.

Het programma van vandaag is zo opgezet dat we jullie voeden met verhalen en beelden over succesvolle onderwijsvernieuwingen en leiderschap.

Hans Vermaak zet een kader over veranderen neer. In de workshops vertellen schoolleiders en alumni van NSO-CNA  over hun ervaringen met vernieuwen. Bij de presentatie van de Kroniek, een boek van Catrien Mesman, staan we stil bij de ontwikkeling van de MIL en het opleiden van schoolleiders in de afgelopen 25 jaar. Na het eten volgt de Peter Karstanje-lezing. Babs Sirach zal vertellen over haar lessen bij het opzetten van een school volgens een nieuw onderwijsconcept.

In het paneldebat gaan experts vervolgens in gesprek over de vraag waartoe onderwijsvernieuwing dient en wat dat vraagt aan leiderschap.

Veel plezier vandaag!

Bart Schipmölder