Boekrecensie: De kracht van niet-weten – Louis Steeman
Ruimte voor ontwikkeling
Louis Steeman, docent bij NSO-CNA, schreef een prachtig en nabij boek over de transformatie die gaande is in het onderwijs: De kracht van niet-weten. Hij beschrijft de perspectiefwisseling van de leerling als object in een onderwijsprogramma naar de leerling als eigenaar van zijn eigen ontwikkeling. Van gehoorzaamheid aan de protocollen, de in het verleden vastlegde regels over de wegen waarlangs leren moet verlopen, naar veel meer ontwikkelingsgericht onderwijs, waarin dat wat zich bij de leerling wil ontwikkelen ook de ruimte krijgt en ondersteund wordt.
Louis schreef een helder boek, waarin zijn ruime ervaring in onderwijsorganisaties en het doordenken van die ervaring duidelijk terug te lezen is. Met prachtige voorbeelden uit zijn eigen praktijk maakt hij het verschil tussen een op maakbaarheid gerichte oriëntatie en een ontwikkelingsgerichte oriëntatie duidelijk. In die maakbaarheid zetten we de toekomst vast met regels en procedures, omdat we kennelijk niet vertrouwen op ons eigen vermogen om om te gaan met het onbekende of de daarmee samenhangende onzekerheid niet willen verduren. Regels en procedures zijn wel nodig en horen volgens Louis bij een beschaafde samenleving. Hij laat echter zien hoe belangrijk het is dat we tegelijkertijd blijven zorgen voor de innerlijke vrijheid als mens en binnen organisaties, van waaruit ontwikkeling naar het onbekende mogelijke kan gebeuren.
Gebeurtenis
In het boek speelt de gebeurtenis een centrale rol. ‘Gebeurtenissen zijn het terrein waar je leven zich afspeelt.’ In de gebeurtenis gebeurt het, daar kun je laten zien wie je bent en verantwoordelijkheid (leren) nemen voor je handelen. We zitten allemaal ingebed in oude gewoontes, patronen en overtuigingen die vroeger zo hun waarde hadden. Maar wanneer je in de gebeurtenis van nu reageert vanuit die oude ‘regels’ is dat reactief en leidt niet tot ontwikkeling van nieuwe antwoorden op de vragen van nu. Zoals Louis schrijft: ‘In gebeurtenissen kun je ook de deur openzetten voor de toekomst’. Dat vraagt vrije ruimte maken in de gebeurtenis en in jezelf. En ruimte maken voor, vraagt om kunnen begrenzen. In het boek werkt Louis dit zeer grondig uit en reikt verschillende werkvormen aan om daarmee aan de slag te gaan. Alleen als je ruimte kunt maken kan het nieuwe onbekende zich ontwikkelen en kun je samen met bijvoorbeeld het docententeam waar je leiding aan geeft iets teweegbrengen: creëren.
Ontwikkelingsgericht onderwijs
Louis Steeman
Louis maakt in zijn boek aannemelijk dat ‘klassiek ingerichte onderwijsorganisaties ongeschikt zijn voor ontwikkelingsgericht onderwijs’. Volgens de regels gaan kinderen naar school, zitten ze in de klas met leeftijdsgenoten, krijgen ze allemaal op basis van hun leeftijd hetzelfde onderwijs met grotendeels dezelfde methodes. Het gaat er niet om wat het kind nodig heeft voor zijn of haar ontwikkeling, maar over wat het systeem denkt dat goed is voor (elk) kind.
Als deze klassieke onderwijsorganisaties niet meer voldoen, dan geldt dat ook voor het leiderschap. Leiders zijn er vooral op gericht om situaties beheersbaar te maken met beleid en kaders. Het op maakbaarheid gerichte leiderschapsdenken is nog steeds dominant in veel organisatie. Maar in een ontwikkelingsgerichte organisatie is behoefte aan vrije ruimte waarin die ontwikkeling van het nog onbekende plaats kan vinden. Het betoog van Louis roept de vraag op hoe dan ontwikkelingsgericht leiding te geven aan deze transformatie. Wat betekent deze transformatie voor de inrichting van de organisatie: ‘Hoe kun je zó leiden en begeleiden dat anderen niet afhankelijk van je worden, maar zich kunnen ontwikkelen in autonomie en authenticiteit?’ . In zijn boek beantwoordt Louis deze vraag concreet en werkt hij deze uit met voorbeelden van hoe je kunt werken aan een op ontwikkeling gerichte organisatie en het leiderschap dat daar bij past.
Warm hart voor onderwijs
Ontwikkeling brengt iets nieuws in de wereld. En dit boek is daar een levend bewijs van. De kracht van niet-weten is voor iedereen die onderwijs een warm hart toedraagt een verfrissende inspiratiebron. Ik heb het met veel plezier gelezen en had regelmatig de ervaring dat het mijn openheid voor het onbekende opende, mijn nieuwsgierigheid naar de gebeurtenis in de gebeurtenis prikkelde en me herinnerde aan mijn eigen vrije ruimte. Louis reikt ons veel ingangen aan om die vrije ruimte vorm te geven en maakt deze invoelbaar door de voorbeelden uit zijn eigen praktijk. Een boek dat je pakt, en niet meer loslaat.
Het boek ‘De kracht van niet weten’ kun je hier bestellen.
Louis Steeman is naast auteur ook docent van de opleiding ‘Leidinggeven in de onderstroom’ die in het najaar 2019 van start zal gaan. Klik hier voor meer informatie over deze opleiding.
Recensie geschreven door: Bart schipmölder