Handreiking voor goed teamwerk in het onderwijs
Het einde van het schooljaar nadert en dat betekent dat ik als docent van NSO-CNA, net als zoveel docenten, druk ben met het beoordelen van meesterproeven en voorstudies van schoolleiders. Veel van die meesterproeven en voorstudies gaan over teamwerk. Daarin valt mij opnieuw op hoe moeilijk het toch is om goed teamwerk te realiseren in de schoolcontext.
Hoe goed lukt dat op jouw school en hoe goed is het teamwerk op school? Is het samen sterk? Of hebben docenten het gevoel dat het werken in een team er ook nog eens extra bijkomt en alleen maar meer werk oplevert? In het laatste geval ben je niet alleen.
Onderzoek naar goed teamwerk
Samen met een paar collega’s onderzocht ik de afgelopen twee jaar teamwerk in het hoger onderwijs. Onze belangrijkste conclusie: er ontbreken veel randvoorwaarden voor goed teamwerk, waardoor veel docenten teamwerk alleen maar als meer werk ervaren (Derksen et al., 2020). Vervelend, want er wordt in het onderwijs steeds meer in teams gewerkt. Waarom eigenlijk, zeker als blijkt dat het nogal eens als verzwaring van het werk wordt ervaren? Is werken in teams dan wel echt nodig? En daar zit gelijk een crux. De vraag ‘waarom werken we met teams en is dat wel nodig’, wordt zelden gesteld. Toch is dat een belangrijk beginpunt, want teamwerk is fantastisch als het goed is ingericht en als het echt nodig is, dan kun je zeker samen meer en beter presteren dan de optelsom van de afzonderlijke teamleden. Dan kun je veel creatiever zijn, nieuwe kennis creëren, etc. Maar als het niet echt nodig is en de randvoorwaarden ontbreken, dan kost het heel veel tijd en energie. Allemaal verspilde energie, want zulke teams hebben eigenlijk niet echt een kans van slagen.
Een paar handreikingen voor meer goed teamwerk
Wat moet je dan als school doen en laten om goed teamwerk te realiseren? Uit ons onderzoek in het hoger onderwijs komen een aantal aspecten naar voren. Ik licht ze hier kort toe. Wil je er meer over weten, download dan het rapport met de handreikingen.
Zorg voor goede randvoorwaarden
Begin, zoals al gezegd, bij de waaromvraag. Waarom wil je werken met teams? Veel docenten zijn gewend om hun werk individueel te doen, om alleen voor de klas te staan en met leerlingen of studenten te werken. Toch is er in veel scholen een noodzaak voor teamwerk. Bijvoorbeeld, omdat vakken steeds meer geïntegreerd worden in samenhangende onderwijseenheden, of omdat er om het onderwijs en de onderwijsmethode actueel te houden een continue onderwijsvernieuwing en -verbetering wordt verwacht. Het is de kunst om vanuit die uitdagingen in het onderwijs logische opgaven of doelen te formuleren waaromheen je teams formeert. Dan heeft een team een helder gedeeld doel of opgave en zijn de teamleden onderling van elkaar afhankelijk. Hou de teams zo klein mogelijk, liefst tussen de 3-8 teamleden.
Benutten van diversiteit en talenten
De kracht van een team zit in de diversiteit aan talenten, kennis en kunde die je samen als teamleden inbrengt. Het benutten van die diversiteit vraagt in eerste instantie dat je die keur aan talenten, kennis en kunde in het team kent. Vervolgens benut je die diversiteit door de taken in het team zo te verdelen dat iedereen zoveel mogelijk doet waar hij goed in is. Dit klinkt eenvoudig, maar is het in het onderwijs vaak niet. In het onderwijs heb je vaak interprofessionele teams. Professionals met verschillende opleidingen en achtergronden vinden het nogal eens moeilijk om elkaar goed te begrijpen. Dan helpt een professionele dialoog in de ontwikkeling van het team.
Teamontwikkeling en een professionele dialoog
Effectief (leren) samenwerken in een team vraagt om teamontwikkeling. Soms realiseer je effectief teamwerk misschien als vanzelf en soms kost het wat meer energie, tijd en aandacht. Dan investeer je in teamontwikkeling. Dat moet in ieder geval bijdragen aan effectief teamwerk en dus aan het realiseren van de teamopgave of de teamdoelen. De professionele dialoog is een belangrijk hulpmiddel voor teamontwikkeling. Zo’n dialoog heeft een vijftal kenmerken: 1) het gesprek is onderzoekend, je (onder)zoekt samen de verschillende perspectieven; 2) je voert het gesprek voor het grotere belang, dus je gezamenlijke teamopgave of -doelen; 3) je gebruikt een concrete aanleiding of situatie; 4) maakt ruimte om de persoonlijke beleving te delen, naast cognitieve en rationele argumenten; 5) en het vraagt om een zorgvuldige manier van communiceren waarbij je je oordeel uitstelt en goed luistert.
Teamgericht leiderschap
Leiderschap speelt altijd een belangrijke rol in teams, zelfs in zelfsturende teams. Helaas is het leiderschap niet altijd bevorderlijk voor effectief teamwerk. Gedeeld of gespreid leiderschap blijkt dat wel te zijn, maar ontstaat meestal niet vanzelf. Teams hebben daar een ondersteunende structuur voor nodig. Het verdelen van taken biedt bijvoorbeeld zo’n structuur. Formele of informele leiders dragen vooral bij aan effectief teamwerk als zij: goed zijn in het voeren van de dialoog, in reflecteren en als zij leidinggeven aan een team in plaats van aan individuen. Dit vraagt in veel organisaties nog ontwikkeling.
Tot slot
Dit waren in vogelvlucht de handreikingen die uit ons onderzoek naar effectief teamwerk in het hoger onderwijs kwamen. Naar mijn idee gaan ze ook in andere onderwijscontexten op en zelfs in ander type organisaties. Het loont om je te verdiepen in hoe effectief teamwerk werkt. We behalen immers de meeste resultaten in het werk in samenwerking met anderen. Hoe meer we ervan afweten en begrijpen, hoe beter we dat kunnen doen en hoe meer plezier en energie dat geeft.
Michael Jordan zei het al:
Talent wins games, but teamwork wins championships.
Karin Derksen, onderzoeksbegeleider NSO-CNA
Karin promoveerde in december 2016 op de vraag hoe teams zo effectief mogelijk kunnen samenwerken en hoe leiderschap dat ondersteunt.
Derksen, K., Middelkoop van, D., Berg van den, L., Bay, N., Horsselenberg, P., & Kaarsemaker, A. (2020). Samen sterk of nog meer werk? Onderwijsteams in het hbo. Den Haag: Zestor. Arbeidsmarkt- en opleidingsfonds hbo.