Het verhaal van een schoolleider uit Rusland
Sociale complexiteit in tijden van oorlog
Verslag van de workshop van Maya Zupnik op het 35-jarig jubileum van NSO-CNA
Waarom is een totalitair regime voor veel mensen tóch aantrekkelijk? Vanwege de eenvoud: alles wordt voor jou besloten. Wie je bent, wat je doet, wat je moet denken… Je bent in feite kind. Alle complexiteit en verantwoordelijkheid verdwijnt. Aantrekkelijk…maar gevaarlijk.
Schoolleider Maya Zupnik wees die eenvoud af. Zij verliet het Rusland van Poetin in 2019, samen met haar man. Ze hadden kunnen blijven: een goede baan in het onderwijs, mooi appartement, genoeg geld…
“Maar we wilden niets te maken hebben met onze regering. We wilden ons ertegen verzetten. Vanuit het buitenland kon dat beter.”
Hoe moeilijk ook, ze verbrandden al hun bruggen voor een nieuw leven in Nederland. Toen in 2022 de oorlog met Oekraïne uitbrak, besloten ze definitief niet meer terug te keren.
Verzet in het klaslokaal
Maya’s vertrek uit Rusland markeerde wederom een nieuw hoofdstuk in haar lange carrière als lerares en schoolleider.
“Ik ben nu 53 jaar. Sinds m’n 7e zit ik al in het onderwijs, natuurlijk eerst als leerling, later als professional. Tot 1991 leerde en werkte ik dus in de Sovjet-Unie.”
Dat regime bepaalde 100% hoe het onderwijs eruitzag: wat er geleerd werd, en hoe. Alle keuzes werden aan het personeel ontnomen.
“Leerlingen dienden geïndoctrineerd te worden. Maar zelfs onder de strengste regimes ontstaat verzet. Zodra de deur van het klaslokaal gesloten werd, kwamen veel docenten in opstand.”
Dat deden ze bijvoorbeeld door op subtiele wijze de lesstof aan te passen. Zo beschermden zij hun pupillen tegen de indoctrinatie van de Sovjet-Unie.
Kinderlijke eenvoud vs. volwassen complexiteit
“Toen het onderwijssysteem in 1991 bevrijd werd, volgde een explosie van nieuwe onderwijssystemen. Het was een totaal nieuwe wereld.”
Onder Poetin is die vrijheid stukje bij beetje weer aan het verdwijnen. Maar ook nu weer ziet Maya hoopvolle tekenen van verzet.
“Zelfs vanuit Nederland zie ik dat heel veel mensen Poetin niet steunen. Onafhankelijke onderzoeksgroepen schatten in dat het om 20% van de volwassen bevolking gaat. Dat zijn meer mensen dan er in Nederland wonen!”
Miljoenen mensen dus, die de kinderlijke eenvoud afwijzen en juist de volwassen complexiteit omarmen door eigen keuzes te maken en verantwoordelijkheid te nemen.
De eigen wereld van kinderen
Hoe zit het met de Russische kinderen? Hoe gaan die om met het simplistische wereldbeeld dat de regering hen presenteert?
“Oorlog, indoctrinatie, manipulatie, verzet…dat behoort allemaal tot de wereld van volwassenen. Kinderen hebben hun eigen wereld. En dankzij internet is die veel groter dan de regering zou willen.”
Maya wijst erop dat kinderen – waar ook ter wereld – meer op elkaar lijken dan we beseffen. Het moderne digitale leven draagt daar alleen maar aan bij.
“Kinderen uit Rusland en Nederland doen van alles samen. Gamen bijvoorbeeld. Zo vinden ze elkaar, praten met elkaar, en leren van elkaar.”
Mindfulness als overlevingsstrategie
Vanuit Nederland krijgt Maya nog genoeg mee van wat er in Rusland gebeurt. Ja, ze ziet en hoort dingen die haar optimistisch stemmen, maar…
“Vergis je niet: het leven in Rusland is nu voor iedereen moeilijk. Het gebruik van antidepressiva is enorm gestegen, net als het zelfmoordcijfer. Terwijl het aantal geboortes daalt.”
Ondertussen worstelt ook Maya met haar zorgen: over de veiligheid van haar kinderen, de toekomst, haar naasten in Rusland én Oekraïne…
“Mindfulness helpt mij te overleven. Als ik iets niet kan veranderen, moet ik het loslaten. Zodat ik in het hier en nu kan zijn, in de realiteit. Zodat ik kan genieten van het park waar ik in wandel. Of van de mensen met wie ik op dat moment ben.”
Vrijheid in het Nederlandse onderwijs
Nederland is vrijer dan Rusland. Dat geldt ook voor het onderwijssysteem. Maya zelf werkt hier op een vrije school.
“Het is een groot goed om vrijheid te hebben in hoe je het systeem uitvoert. Want ook in het Nederlande onderwijs worden er van bovenaf doelen bepaald. Maar schoolleiders en docenten krijgen veel ruimte om zelf te kiezen hoe ze die halen.”
En als Nederlands onderwijspersoneel het niet eens is met het systeem, zoals hier ook dikwijls het geval is?
“We hebben allemaal een keuze: het systeem blijven volgen en dus anderen de keuzes laten maken. Of verantwoordelijkheid nemen en kijken of en hoe het anders kan.”
Dit verslag is opgetekend door Arjan Jonker tijdens de workshop van Maya op onze jubileumviering.
