Hoop ~ Philipp Blom (2024)

Over een verstandige verhouding tot de wereld.

Het was dinsdag, naar later bleek twee weken voor zijn overlijden. Mijn collega en vriend Pim belde me en vertelde dat het niet zo goed ging, maar dat hij, als het weer iets beter zou gaan, de intakes nog wel wilde doen. Hij had net nog een bestraling gehad, hopelijk zou die effect hebben. Er ging altijd hoop schuil in zijn verhaal over zijn toestand. En die hoop deed hem leven. Het was die hoop, soms tegen beter weten in, die hem in de afgelopen vijf jaar heeft vergezeld en hem nog zo lang op deze wereld heeft gehouden. Als ik hem in de laatste maanden weleens voorhield dat het eigenlijk niet meer ging om voor een groep te staan, zei hij steevast: “Maar als ik niet meer kan werken en van betekenis kan zijn, dan is het toch over?” Dat van betekenis willen en kunnen zijn voedde zijn hoop.

Een dag later, op woensdag, belde hij me opnieuw. Vrij resoluut gaf hij aan dat het niet meer ging. Hij moest toch echt stoppen. Die ochtend had hij nog geprobeerd om met een groep een opleiding af te ronden, maar dat was niet meer gelukt. De hoop dat het beter zou worden, was vervlogen. Daarna ging het snel. Eigenlijk toch nog te snel. Want ook ik hield steeds vast aan de hoop dat het wel weer goed zou komen.

Hopen op een betere toekomst lijkt wezenlijke brandstof voor het leven. En zeker in deze meer onzekere tijden. Volgens Philipp Blom is hoop sterk verbonden met de zin van het bestaan. In zijn boek Hoop – Over een verstandige verhouding tot de wereld onderzoekt en beschouwt hij het begrip ‘hoop’ in zeven essays, waarin hij reflecteert op persoonlijke ervaringen, gesprekken met vrienden en maatschappelijke en historische inzichten.

Blom nodigt ons in zijn toegankelijke essays uit om mee te beschouwen. Zijn schrijfstijl is prettig, niet provocerend, maar wél scherp en treffend in zijn beschrijvingen van deze tijd. Hij dwingt ons als lezer om met iets meer afstand naar onszelf en het collectief te kijken en te begrijpen in welke waarheden we zijn vastgelopen. Het volgende citaat is daar een mooi voorbeeld van:

De wereld is uit het lood geraakt. De mensen zijn bang. Dus zoeken ze naar leiders en partijen die hun beloven dat er  helemaal niets zal veranderen en dat ze al helemaal niet zelf hoeven te veranderen, want zij zijn normaal, fatsoenlijk, ze hebben eigenlijk altijd al gelijk gehad, en alles wat nu noodzakelijk is, is een mooie hoge muur om het land heen te bouwen en iedereen die er niet zo uitziet als zij deporteren; dan zal er weer orde heersen, dan weten we weer wat een man en een vrouw is, en wat een patriot en wat een vreemdeling, en hoe je hen van elkaar kunt onderscheiden. Drill, baby, drill.

Indrukwekkend vond ik ook zijn vergelijking met de situatie in Colombia. Daar heeft hoop een hele andere betekenis:

Hoop betekent altijd ook onzekerheid. Vooral in landen die in de laatste decennia welvarend zijn geworden, veroorzaakt die onzekerheid grote weerzin. Veel mensen zijn ervan overtuigd dat ze in hun toekomst recht op van alles en nog wat hebben. Ze hebben gewerkt en hun steentje bijgedragen, ze hebben recht op een goede toekomst. Vooral in een land als Colombia lijkt dat idee absurd. De verschrikkelijke verhalen van slachtoffers tonen aan dat je geen recht hebt op een betere toekomst, op een goede toekomst, überhaupt op een toekomst. Je hebt nergens recht op.

Volgens Blom is een leven zonder verhalen een leven zonder hoop. “Door onze verhalen worden we deel van een groter geheel. We spelen een rol in een verhaal dat ons zal overleven, en zo sterven we niet helemaal.”

Zo leeft Pim voort in mijn verhaal en blijft hij deel van mijn leven, elke keer dat ik over hem vertel.

Blom stelt dat hoop niet hetzelfde is als een naïef geloof dat alles goed zal komen. Hoop is een werkwoord – en dat is het wezenlijke verschil met optimisme. Hoop moet realistisch en actiegericht zijn, en wijst niet per se in één juiste richting. Waarop je hoopt is persoonlijk en deel van een collectieve hoop. Hoop vraagt om een eigen morele afweging en positieneming: hoop is door de geschiedenis heen ook misbruikt om mensen in de verkeerde richting te leiden.

Mogelijkheidszin

Blom besluit met de introductie van het begrip mogelijkheidszin: het vermogen om voorbij de huidige realiteit te denken en alternatieve toekomsten voor te stellen. Deze mogelijkheidszin stelt ons in staat om actief te hopen én te werken aan positieve veranderingen, zelfs in het licht van onzekerheid. Ook hier benadrukt Blom het belang van verhalen.

Deze mogelijkheidszin sluit aan bij het eveneens aan te bevelen boek Hoop als de kunst van verantwoord leiderschap¹ van Patrick Nullens. Nullens schrijft dat juist in tijden van crisis hoop naar voren komt als de kunst om nieuwe mogelijkheden te zien en te benutten. Iets wat hij bijzonder relevant vindt in het licht van de huidige complexe uitdagingen die moedig leiderschap vereisen, zowel op grote als kleine schaal.

Volgens Blom horen ons verlangen naar collectieve zin, onze liefde voor verhalen en ons vermogen tot samenwerking en complex denken bij elkaar: wij zijn sociale wezens, omdat we elkaar verhalen vertellen.

Met de verhalen die Blom ons vertelt en zijn heldere duidingen van deze tijd gaf Blom mij weer een beetje hoop. De wijsheid die hij uitdraagt helpt mij om mijn menszijn en het samenleven beter te begrijpen.

Zijn boek helpt leiders om de tijd waarin we leven beter te begrijpen. Met het concept van mogelijkheidszin kunnen zij vooroplopen in het tot leven brengen van nieuwe verhalen — verhalen die ons hoop geven en ons helpen voort te leven.

Zolang we ons maar niet aan die hoop vastklampen. Want, zoals de boeddhisten mij leerden: er opent zich een nog ruimere werkelijkheid wanneer je voorbij hoop en vrees durft te rusten.

Veel leesplezier.

1. Blom, P., (2024). Hoop – Over een verstandige verhouding tot de wereld. De Bezige Bij
2. Nullens, P. A. P. (2021). Hoop als kunst van verantwoord leiderschap. Garant Uitgevers.