Kan jij links leren rijden?

Bart Schipmölder, 24 augustus 2019

Wat we kunnen leren over gedragsverandering van een vakantie in het Verenigd Koninkrijk.

Gedrag van jezelf of van anderen is niet zo makkelijk te veranderen. Regelmatig hoor ik mensen verzuchten dat het ze niet lukt om hun voornemen het anders te gaan doen te realiseren. We hebben zo onze gewoontes in ons dagelijks leven en ons werk, en zijn daar behoorlijk aan gehecht geraakt. Deze gewoontes geven ons een gevoel van houvast en gemak. Pak ze mij dus niet af!

Deze zomer was ik op vakantie in Engeland, en zoals vorige keren stond ik ervan versteld hoe makkelijk het links rijden mij af ging. Het is een niet zo complexe verandering en veel blijft hetzelfde. Het autorijden zelf verandert niet (wel als je in een auto rijdt met het stuur aan de rechterkant). Maar het is toch een hele andere oriëntatie op de weg dan ik gewend ben. Het vraagt om een gedagsverandering. Gelukkig is daarbij van tevoren helder wat er (van mij) gevraagd wordt.

Voor deze geslaagde verandering van mijn rijgedrag zijn een aantal aspecten behulpzaam gebleken. Deze aspecten leveren tevens een aantal mooie inzichten op over eenvoudige gedragsveranderingen. Vier lessen licht ik er uit:

Spannend vooraf: wees nieuwsgierig ‘on the edge of the unknown’
Het moet, als ik besluit met auto naar Engeland te gaan: jij kiest
De context telt: richt je omgeving zo in dat deze de verandering ondersteunt
Bewust rijden: wees alert

1. Spannend vooraf

In de weken voordat ik zou vertrekken, nam de spanning toe en was er bij momenten wel wat angst. Hoe zou het zijn als ik de boot af rij? Het liefst zou ik even proefdraaien. Maar dat kan niet, ik moet straks gelijk het roer omgooien. En kan ik het (nog) wel? Ik deed het eerder, maar lukt het mij nu nog steeds? Het echte antwoord op deze vraag krijg ik pas als ik het ga doen. In de aanloop naar het moment dat ik Engeland binnenrijd, vraagt het van mij om de angst voor het onbekende te verdragen. Als het gaat om de gevoelens van angst en onzekerheid, kan ik kijken naar wat realistisch is en wat irreële angsten zijn en door welke gedachten deze angsten worden opgeroepen. En ik kan feitelijk kijken naar wat ik aan voorbereiding heb te doen. Maar aan het daadwerkelijk links rijden, kan ik pas beginnen als ik daar ben. Het geeft mij rust als ik vooral een open en nieuwsgierige houding inneem: ik wil het ontdekken!

In veel veranderingsprocessen waar gedragsverandering aan de orde is voeren we vooraf allerlei gesprekken die veelal tot doel hebben om om te gaan met onze onzekerheid over het onbekende dat ons te wachten staat. Onze open nieuwsgierige blik verdwijnt als sneeuw voor de zon. Vaak zijn die gesprekken met onszelf of met anderen niet gebaseerd op directe ervaring van hoe het zal zijn, maar op hoe we verwachten dat het zal zijn. En die verwachting gaat al snel gebukt onder dreigende voorspellingen. Maar kan jij de toekomst voorspellen?

2. Het moet (als ik besluit naar Engeland te gaan)

Natuurlijk maakt de spanning die het oproept, dat er ook wel wat weerstand bij mij op komt. Maar lang duurt dat niet. Als ik besluit om naar Engeland te gaan, met de auto, dan heb ik me te verhouden met hoe het is. De gedachte om de Engelsen te bewegen tot rechts rijden komt wel op. Ik vind ze een beetje raar en eigenwijs, maar het ligt niet in mijn cirkel van invloed om ze te veranderen. En er over gaan onderhandelen om bijvoorbeeld dan toch wat uitzonderingen te maken voor ons toeristen, helpt ook niet echt. Het helpt mij dat ik besef dat het gegeven dat Engelsen links rijden niets met mij persoonlijk te maken heeft. Zo doen ze dat hier. Kortom: ik kan niet anders dan de sprong in het diepe maken. Als ik dat niet wil, dan moet ik niet naar Engeland gaan. Het is mijn keuze en dat is fris.

Het helpt bij gedragsverandering als niet alleen de noodzaak van de verandering helder is, maar ook de gewenste verandering concreet is. Dan kun je je er toe verhouden en voor jezelf bepalen of je mee wilt in die verandering. Het kan helpen als mensen eigenaarschap nemen voor de verandering, maar veel belangrijker is dat ze eigenaarschap nemen voor hoe ze zich gaan verhouden tot die verandering. Dat is hun keuze.

3. De context telt

De sprong in het diepe. Eenmaal aangekomen in Engeland blijkt het links rijden mee te vallen. Daarin helpt het vooral dat alles ingericht is op links rijden en iedereen het doet. Je kunt dus eigenlijk niet anders. De context geeft hier vorm aan individueel gedrag. De borden staan links, de pijlen bij bijvoorbeeld een rotonde wijzen naar links, teksten op de weg staan aan de linkerkant gericht op de bestuurder, mijn navigatiesysteem past zich aan en als ik het even niet weet, kijk ik naar mijn collega-bestuurders en waar zij rijden. De context is dus heel helder en geeft weinig aanleiding tot dubbelzinnigheid of twijfel. Alleen op landelijke weggetjes waar deze heldere context niet altijd aanwezig is, ligt een vergissing op de loer.

Bij veranderingen, zeker als deze vooraf planbaar en duidelijk zijn, kan je als veranderaar de gedragsverandering een beetje helpen door te zorgen dat de context het nieuwe gedrag faciliteert, noodzakelijk maakt en waardeert. Je kunt er voor zorgen dat bijvoorbeeld de ondersteunende informatiesystemen, formulieren etc aangepast zijn op het nieuwe gewenste gedrag. Of thuis kan je de ijskast anders inrichten, of de koekjes een andere plek geven. Hoe meer onduidelijkheid blijft bestaan, hoe groter de kans dat mensen vasthouden aan oud gedrag. De context is vaak veel bepalender voor ons gedrag dan onze eigen persoonlijke dynamiek.

4. Bewust rijden – alert zijn

Gewoontes zitten diep, zeker als ze zo vanzelfsprekend zijn. Ik had er nooit bij stil gestaan dat je ook een verkeerssituatie kunt hebben waar links gereden werd. Althans wel bij stil gestaan, maar kon me er geen voorstelling van maken. Voor mij was en is rechts rijden net zo gewoon als dat het voor een vis is dat deze in water zwemt. In die context van rechts rijden hebben mijn reflexen zich ontwikkeld. Een collega vertelde mij eens dat hij aan het rijden was in Engeland en moest uitwijken voor een snel tegemoet komende auto. In zijn reflex ging hij naar rechts, en gelukkig kwam de tegemoet komende chauffeur ook uit een land waar rechts gereden werd. Ze gingen allebei naar de ‘goede’ kant. Of beter, naar de verkeerde kant maar het pakte goed uit.

Door deze diepgewortelde automatismen is het nodig om mij, meer dan in eigen land, bewust te blijven van het links rijden. Het hielp mij deze zomer om elke keer als ik weg reed, mezelf er aan te herinneren dat ik links moest rijden. En ik regelde ondersteuning: mijn zoon die meereisde greep in als ik even de mist in ging. Zo kan iedereen zijn manieren vinden om zich te trainen. Wat helpt jou? Hoe herinner je jezelf of je collega’s aan de nieuwe situatie? Hoe hou je elkaar scherp?

De vakantie naar Engeland heb ik er weer goed vanaf gebracht. En ik moet zeggen, terug veranderen naar rechts rijden is pas echt verwarrend. Was ik net gewend, kan ik weer terug naar hoe het was. Maar ik kan je een vakantie naar Engeland zeer aanbevelen, een prachtig land met hele vriendelijke mensen.