Leiderschapsontwikkeling op maat is relatiewerk

Bart Schipmölder, 23 april 2025

Bij NSO-CNA vragen scholen ons regelmatig om het leren van hun schoolleiders te ondersteunen. In die verkenning kom ik steeds weer het verschil tegen tussen leren en ontwikkelen.

Leren richt zich vaak op het aanleren van vaardigheden: een training, een model, een instrument. Eenmalig, afgebakend, met het idee dat je daarna “klaar” bent voor de rest van je loopbaan.

Maar ontwikkeling werkt anders. Leiderschap ontwikkel je steeds opnieuw, in relatie tot de context waarin je werkt. Geen lineair proces, maar iets wat zich ontvouwt in de praktijk, in interactie, in reflectie.

Individu versus collectief

In leiderschapsprogramma’s ligt de focus vaak op persoonlijke kwaliteiten of stijlen van leiders. Terwijl — zoals Beer en collega’s (2016) schrijven — een belangrijke reden waarom veel trainingen tekortschieten juist is dat ze gericht zijn op individuele leiders. En dus niet op de collectieven die zij geacht worden te leiden, of op de relaties waarin zij dagelijks opereren.

Leiderschap is geen individueel kunstje. Het ontstaat in de interactie tussen mensen. Daarom: leiderschapsontwikkeling doe je samen, in de eigen praktijk.

Traject steeds opnieuw afstemmen

Voor een scholengroep in Noord-Holland begeleid ik samen met collega’s een leiderschapstraject dat écht is ingebed in hun dagelijkse werk. Gebouwd rond de vraagstukken van de deelnemers zelf. Geen standaardaanpak, maar maatwerk.

Tussen de bijeenkomsten werken we samen in een ontwerpteam. Daar stemmen we het traject telkens opnieuw af op wat er speelt. En ook dat zijn leermomenten: in het hier en nu zien we in het ontwerpteam patronen uit de opleidingsgroep en de organisatie terug, en maken die bespreekbaar.

Patronen benoemen geeft lucht

Zo viel ons tijdens een overleg op hoe sterk de neiging was om vraagstukken zo snel mogelijk op te lossen. Maar juist omdat het complexe, taaie vraagstukken waren, lukte dat niet. De druk nam toe, en de moed zonk tijdens het overleg letterlijk in de schoenen. De toon was problematisch en zorgelijk.

Totdat we dat patroon benoemden. Toen ontstond ruimte voor het besef: dit zijn geen problemen die je “even” oplost. Dit zijn vraagstukken waar je je toe te verhouden hebt. Dat inzicht bracht lucht. Het gesprek werd lichter, en er kwam weer aandacht voor wat wél lukt — voor beweging en succes.

Juist in deze ruimte, in het moment, gebeurt de echte ontwikkeling. Niet alleen in de geplande sessies, maar ook onderweg — in het werken aan het vraagstuk, in het meebewegen met wat zich aandient.

Andere kijk op leren

Deze manier om te werken aan ontwikkeling vraagt om een andere kijk op leren. Niet als iets wat je “even doet” met een dichtgetimmerd programma, maar als een doorlopend proces waarin je leiderschap en het ontwikkelprogramma steeds opnieuw vormgeeft — in verbinding met de context. Waarin je vanuit een systemische en veranderkundige bril kijkt naar het geheel, en leert interveniëren in de patronen die je tegenkomt.

En dat vraagt ook iets van begeleiders: niet dat zij alle antwoorden aandragen, maar deelnemers uitdagen om zélf waar te nemen, betekenis te geven en te handelen. We besteden veel aandacht aan de rol die schoolleiders daarin zelf nemen.

Deelnemers zijn enthousiast over deze aanpak. Juist omdat ze niet op afstand theorie aangereikt krijgen, maar in de opleiding werken aan hun eigen praktijk — en theorie alleen inzetten waar die hen verder helpt. De opleiding voelt dan niet als nog iets erbij, maar als een echte ondersteuning doordat hun vraagstukken duurzamer worden beetgepakt. Dan is een opleiding ineens veel leuker.

In 2023 deden we een ontwikkeltraject bij PCBO in Amersfoort. In deze podcast vertellen deelnemers uit bestuur en schoolleiding over hun ervaringen.

Op LinkedIn staan een aantal bijdragen van mij rond dit thema:

Bart Schipmolder Algemeen directeur NSO-CNA