Persoonlijk Leiderschap
start 25 september 2019

Masterclass Duurzaamheid in het Onderwijs: verwarrende inzichten en ongemakkelijke vragen

Bart Schipmölder, 22 december 2022

Kees Klomp en Bas HuijbersWinst een teken van succes? Niet wanneer je beseft dat die vaak ten koste gaat van onze planeet en de mens.

Scheiden van afval goed? Niet als het gaat om het ontwikkelen van een mindset gericht op duurzaamheid.

Van duurzaamheid een apart schoolvak maken, dan maar? Niet als je leerlingen écht iets wilt bijbrengen over het belang daarvan.

Zomaar wat inzichten die ik opdeed tijdens de 4e masterclass van dit studiejaar bij NSO-CNA Leiderschapsacademie. Die stond in het teken van duurzaamheid. Centraal stond de vraag wat de schoolleider daarin kan betekenen voor zijn/haar school.

Bas Huijbers (docent maatschappijleraar en activist) en Kees Klomp (lector Betekeniseconomie) verzorgden de inspirerende en prikkelende inleidingen. Inleidingen die mij in verwarring brachten en tot denken aanzetten.

Van winstbejag naar betekeniseconomie

Betekeniseconomie Kees KlompKees hield ons voor dat we echt anders moeten gaan denken. Vooral het leidende economische perspectief op samenleven zit ons in de weg:

Al heel lang zien we (veel) winst als een teken van succes. Dán doe je het goed. Maar is dat wel zo? Want om die winst te maken, put een beperkt aantal bedrijven de aarde en haar bronnen – onszelf incluis – uit.

Door die denkwijze neemt de veerkracht van de aarde én onze eigen veerkracht af. Kees stelt: ‘Winstbejag is het bronprobleem van vele problemen: klimaatcrisis, burn-outs, eenzaamheid, etc.’

Kees stelt een ander model voor: het model van de ‘Betekeniseconomie’. Daarin gaat economie in eerste instantie over de vraag of dat wat we maken en doen iets is dat het leven en de planeet versterkt…of juist vernietigt.’

Kees riep ons op om met elkaar nieuwe oplossingen te ontwerpen en deze te gaan leven. Gewoon buiten de lijntjes kleuren. In het belang van ons allemaal, maar vooral (de toekomst van) onze kinderen.

Afval scheiden is geen activisme

Bas deed een andere oproep aan ons: om het conflict met het systeem aan te gaan. Hij spieg Bas Huijberselde ons voor dat activisme nodig is om bewustzijn te ontwikkelen en verandering te stimuleren. Hij daagde ons uit om positie in te nemen: waar ga jíj voor staan?

Tja, waar sta ík eigenlijk voor? Ik denk heus wel een beetje aan het milieu. Bijvoorbeeld door mijn afval netjes te scheiden. Natuurlijk is dat een bijdrage aan milieubewust leven. Maar het is géén vrijbrief om verder mijn leventje te blijven leven zoals ik dat doe.

Ik bedoel: ik wéét dat de bio-industrie nu slecht is voor ons leven op aarde. Waarom eet ik dan nog steeds vlees? Of waarom koop ik niet alleen maar biologische producten en laat ik de hoogte van de prijs mijn keuzes bepalen?

Het ging niet om oordelen. Bas vroeg ons ‘slechts’: ‘Wat is jouw verhaal en waar ga jij je fundamentele principes, voortkomend uit de ‘economische bril’, aanpassen?

Duurzaamheid op school

Na de inleidingen kwam er een ongemakkelijke vraag op de gesprekstafel van de schoolleiders:

‘Hoe vast zit jij en de organisatie waarin je werkt in die ‘oude’ manier van denken? Waar zijn bij jullie de economische principes te veel leidend in besluitvorming en de lessen aan leerlingen?’

De opdracht was: ‘Ga eens meer buiten de lijntjes kleuren en breng jezelf in in het gesprek.’

Al snel kwam de vraag aan bod of duurzaamheid een apart schoolvak moet worden. Óf dat het belangrijk is om in alle vakken aandacht te schenken aan bijvoorbeeld ecologie, energie of het klimaat.

Hieruit volgde een belangrijk inzicht: door er een apart vak ervan te maken, ontkennen we juist de samenhang. Dan doen we, net als bij afvalscheiding, iets dat op zichzelf goed is. Maar dan raakt het niet ingebed in een hele andere manier van kijken en doen. Dan veranderen we één ding, maar blijven verder gewoon doen wat we doen. Zoals vlees blijven eten terwijl we weten hoe slecht de bio-industrie is.

Het is juist zo belangrijk dat leerlingen vanzelfsprekend gaan zien wat niet zomaar zichtbaar is. Bijvoorbeeld de relatie tussen insecten en ons voortbestaan: ‘Als de bijen uitsterven, hebben we nog 3,5 jaar te leven.’ Of de relatie tussen winst en het opraken van onze natuurlijke bronnen. Voor dat bewustzijn is een gedegen kennisbasis en vaardigheid van groot belang. Goed onderwijs is dus van belang!

Activistische schoolleiders gevraagd

Schoolleiders hebben dan een duidelijke opdracht: met het docententeam werken aan goed onderwijs en integratie van de voor duurzaamheid inhoudelijke belangrijke thema’s in het curriculum.

Dat betekent bijvoorbeeld dat bij de lessen economie een ander toekomstgericht verhaal nodig is. Eén dat niet alleen gaat over rendement en aandeelhouders, maar over de rightholders: iedereen die en alles wat verbonden is met een organisatie. Ook de planeet, de natuur en de dieren hebben daarin een stem.

Daarbij is een zekere mate van activisme nodig bij schoolleiders: de veranderopdracht vraagt dat ze hun eigen positie hierin bepalen, dat ze kleur bekennen en het gesprek aangaan. Het goede gesprek is het belangrijkste ‘instrument’ om ontwikkeling te creëren. Dat is een ongemakkelijke positie, dat realiseerden de deelnemers zich zeker. Maar ik proefde ook veel bereidheid om daar aan te werken.

Vertrouw op leerlingen, dan komt het goed

Robert Jan Simons keek na afloop terug op de Masterclass. Hij gaf ons mee het thema duurzaamheid vanuit de positieve overtuiging ‘dat alle mensen deugen’ te benaderen. En ervoor te waken verandering te willen bereiken door mensen bang te maken.

Onder bangmakerij zit de impliciete opvatting dat mensen alleen dan in beweging komen. En dat ze niet zelf hun afwegingen kunnen maken.

Zijn vraag was dan ook: ‘Hoe zorgen we dat mensen juist mínder bang worden voor de toekomst?’ Als we dat bereiken, verdwijnt ook de grond onder allerlei radicale bewegingen die we nu zo zien bloeien. Want vanuit mijn begeleidersvak weet ik dat angst leidt tot fragmentatie en liefde en vertrouwen tot integratie.

Kees vertelde dat als je de leerlingen op hun school hun gang laat gaan, ze allemaal iets gaan doen met het klimaat of de planeet. De oproep van Robert-Jan was dan ook, tot slot: ‘Maak ruimte voor de eigen keuzes van leerlingen. Vertrouw daarop. Dan komt het goed.’

Met dank aan Floor Basten voor de organisatie van de masterclass en haar prachtige voorbeschouwing daarop.

Bart Schipmolder Schoolleidersconferentie

 

Bart Schipmölder
Directeur-bestuurder NSO-CNA Leiderschapsacademie

Deze blog op LinkedIn aanbevelen en delen

 

0 0 stemmen
Artikel waardering
Deel dit bericht
Abonneer
Laat het weten als er
guest

0 Reacties
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties
0
Zou graag je gedachten willen weten, laat een reactie achter.x
Spring naar toolbar