Boekrecensie: Naar gedeeld leiderschap – Koen Marichal en Karen Wouters
Bart Schipmölder
las het boek ‘Naar gedeeld leiderschap’ van Koen Marichal en Karen Wouters en schreef er onderstaande blog over.
Hoe heerlijk moet het zijn: een organisatie zonder management waarin de medewerkers met elkaar leiderschap nemen. Geen trage besluitvormingsprocessen, geen politieke en ongrijpbare machtsprocessen. Dat is een droom over hoe mooi het kan zijn, die in de vele boeken over leiderschap en organisatie wordt beleden. Vol overtuiging schrijven auteurs over begrippen en modellen als zelfsturing, gedeeld of gespreid leiderschap, eigenaarschap, zelfsturing en autonome teams. Deze modellen worden met veel positieve verwachtingen beladen, maar als het mis gaat weer net zo makkelijk met enige verontwaardiging aan de kant geschoven. ‘We hebben het geprobeerd, maar het model werkt niet’. De organisatie doet vervolgens een stap terug naar de vertrouwde oude modellen: ‘Dan weten we tenminste waar we aan toe zijn’. Dat het niet werkte ligt volgens mij niet zo zeer aan die nieuwe modellen, maar aan het gemak waarmee ze worden gekozen, zonder goed te kijken of het model past in de fase van de organisatie en een weinig realistische uitwerking van het menselijk verandertraject dat daar bij hoort.
Kloof tussen droom en realiteit
Over het nieuwe organiseren wordt veel geschreven, maar wordt de dorst gelest? Dat vroegen Koen Marichal en Karen Wouters zich af. Ze constateerden dat wanneer de laatste bladzijde van weer een boek over modern organiseren is omgeslagen, de dorst eerder is toegenomen. De dagelijkse taaie weerbarstige realiteit van leidinggeven is namelijk nog steeds dezelfde. Heel wat leiderschapskennis vertrekt niet vanuit de concrete ervaring en beleving van de leidinggevende, zo stellen Marichal en Wouters. Zij wilden de kloof tussen droom en realiteit rond het ‘nieuw leidinggeven’ dichten, deden er onderzoek naar in verschillende organisaties en schreven het boek ‘Naar gedeeld leiderschap’.
In hun boek wordt leiderschap, leiderschapsontwikkeling en wat er komt kijken bij het invoeren van modern organiseren inzichtelijk uitgewerkt en verlevendigd met casuïstiek van bedrijven waar invoering van zelfsturing wel en niet is geslaagd. Marichal en Wouters laten duidelijk zien welke condities belangrijk zijn voor succes of falen van dit soort veranderingen. Daarvan licht ik er drie uit: het aandacht geven aan identiteitsverandering, het bespreekbaar maken van (gedeeld) leiderschap en een consequente sterke sturing.
Werken met identiteit
Karen Wouters en Koen Marichal
Een belangrijk thema in het boek, wat ik niet vaak zo expliciet tegenkom, is het belang van verandering van identiteit bij managers wanneer de organisatie er voor kiest om ze een andere rol te geven. Marichal en Wouters spreken in dit kader over de werkplek als mijnenveld voor de leidersidentiteit. Een belangrijke vraag voor leidinggevenden in een organisatie waar zelfsturing en gedeeld leiderschap wordt ingevoerd is de existentiële vraag: ‘Wie ben ik nog als zelfsturing een feit is?’
Een herkenbare vraag. In een leiderschapsprogramma, dat ik begeleidde, bij een grote organisatie waar gekozen was voor de invoering van autonome teams kwamen veel leidinggevenden in de intervisie met vragen over hun rol. Deze rol veranderde van een sturende naar een meer coachende, met een andere verantwoordelijkheid of zelfs geen verantwoordelijkheid. In de betreffende organisatie was echter geen duidelijkheid over die nieuwe rol. Er werd nog steeds een appel gedaan op de oude rol en leidinggevenden werden niet begeleid bij een transitie naar een ander verhaal over zichzelf. In een van de door Marichal en Wouters onderzochte veranderprojecten komt naar voren hoe mensen de slag naar een coachende rol niet willen maken, en er bewust voor kiezen om in een andere organisatie een managementrol op te pakken. Dat kan dus ook. Het is belangrijk om bij de implementatie van gedeeld leiderschap ruimte voor dit soort keuzes te maken.
Transitie naar zelfsturing vraagt om sterke sturing
Een verandering naar meer gedeeld leiderschap vraagt volgens de auteurs om sterk leiderschap. Een ogenschijnlijke tegengestelde beweging. In hun boek werken zij dit verder uit: ‘Het is een kwestie van de verandering duidelijk te claimen en het mandaat krijgen om de claim uit te voeren.’ En: ‘bij de start van het verandertraject is sterke sturing nodig.’ Het is belangrijk dat in de top van een organisatie de visie op de richting en het gewenste nieuwe leiderschap in de organisatie expliciet is doorgesproken. En deze visie vertaald is naar wat het betekent voor het eigen gedrag en dat van leidinggevenden in de organisatie. Marichal en Wouter citeren regelmatig leiders uit hun onderzoek. Zoals deze directeur die vertelt hoe hij de verandering claimt:
Belangrijk is voor mij dat je consequent bent aan de keuzes die je maakt … hoe consequenter je bent in je denken en handelen, hoe beter die dingen werken. …. Je moet dat duidelijk doen, in een zelfsturende organisatie … dat is een inspanning die van de algemeen directeur moet komen, denk ik, dat is dat doel meegeven, die inspiratie geven, dat vertrouwen daaraan geven. Je kan dat niet expliciet genoeg doen.
Dorst gelest, honger naar meer
Ik kan iedereen die bezig gaat of is met implementatie van nieuw leidinggeven het boek van Marichal en Wouters van harte aanbevelen. Wat mij vooral raakte in het boek is de realistische benadering met oog voor de impact van het nieuwe organiseren op mensen. Het boek is geen hoogdravend verhaal over nieuwe organisatievormen, maar geeft belangrijke aandachtspunten mee voor wanneer je in je eigen organisatie aan de slag wilt met nieuwe vormen van organiseren. Bij mij was na het lezen van het boek de dorst gelest, maar de honger naar meer van dit soort onderzoek en boeken toegenomen.
Het boek ‘Naar gedeeld leiderschap’ van Koen Marichal en Karen Wouters kun je hier bestellen.
Over de auteurs
Koen Marichal is oprichter van The Future Leadership Initiative. Hij onderzoekt en ontwikkelt leiderschap aan Antwerp Management School en is coauteur van de referentiewerken De Leider in de spiegel (2013) en De kleren van de leider (2017).
Karen Wouters is projectleider bij Flanders Synergy en professor leiderschap aan Antwerp Management School. Ze heeft nationaal en internationaal expertise opgebouwd in leiderschap en leiderschapsontwikkeling.