Post-humanisme in het onderwijs
De mens staat centraal in ons onderwijs. Al sinds het begin. En dus denken en doen we ‘antropocentrisch’. Toegegeven, dat heeft ons in sommige opzichten ver gebracht. Tegelijkertijd is er van alles mis met dit perspectief op de wereld, volgens Floor Basten:
“In de westerse wereld staat de mens bovenaan in een hiërarchie, als kroon op de schepping. Daardoor zijn we de niet-menselijke wereld als gratis supermarkt gaan behandelen. Zo wordt onze leefomgeving steeds slechter. Als we zo doorgaan, weten we dat het fout afloopt.”
Verlangen om het anders te doen
Uitputting van de aarde. Het verdwijnen van allerlei (dier)soorten. En uiteraard klimaatverandering. Stuk voor stuk rampzalige gevolgen van ons door het humanistisch denken geïnspireerde antropocentrisme, die ons desondanks niet aansporen om ons onderwijs wezenlijk te veranderen: “We blijven onze kinderen toefluisteren dat alles om de mens draait, dat wij er als enige toe doen. Daardoor is het voor hen heel ingewikkeld om op andere ideeën te komen”, aldus Floor.
Mensgecentreerd denken is echt iets westers. Voor de meeste culturen is het maar een vreemd wereldbeeld. “Bovendien zijn we fors in de minderheid: slechts 18% van de totale wereldbevolking denkt zo hiërarchisch over de natuur, het leven en de soorten. En ook westerlingen hebben steeds meer moeite met deze opstelling ten aanzien van de rest van de wereld. Er is een groeiend verlangen om het anders te doen. Terecht, want de wetenschap zelf denkt steeds meer in ecologische samenhangen en verwijst die hiërarchie naar het land der fabelen.”
De rol van het onderwijs
Het onderwijs is een belangrijke partner om een omslag in ons denken te maken. Floor: “Nu lijkt het onderwijs juist een onderdeel van het probleem. We promoten immers nog steeds die oude manier van denken. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de kinderen die hier het beste in zijn of worden, maatschappelijk de beste kansen krijgen. Oud denken loont dus in de mensenmaatschappij. Maar voor het leven op aarde, ook het onze, is het catastrofaal.”
Floor ziet ook wel enige ironie in wat we onze kinderen aan- en vooral afleren: “Jonge mensen zijn van nature open, hebben een enthousiaste blik op de wereld. De natuur speelt daar vanzelfsprekend een rol in. Maar op school verbreken we die band met de natuur, ten gunste van een mensgecentreerd wereldbeeld. Dus zo komen ze van school af, waarna ze als volwassene erachter komen dat de natuur er wel degelijk toe doet. Waarop ze die band met de natuur weer proberen te herstellen.”
7 generaties vooruitdenken
Ziet Floor al een post-humanistische omslag in het onderwijs? “Veel mensen zijn er al heel druk mee bezig. Maar ik zie nog geen fundamentele veranderingen. Ik denk dat het onderwijs nog weleens te politiek-neutraal probeert te zijn.”
Floor hoopt dat schoolleiders hierin het voortouw nemen: “Helaas zijn zij vaak – hoe begrijpelijk ook – meer bezig met de school praktisch runnen, en te weinig met een duidelijk standpunt innemen op fundamenteel niveau.”
Daarvoor is allereerst een visie voor de lange termijn nodig: “Dat scholen zeggen: ‘Over 30 jaar hoop ik dat Nederland er zó uitziet, en daar gaan we vandaag mee beginnen door dit en dit anders te doen.’” Onze cultuur kan wat dat betreft een voorbeeld nemen aan bepaalde inheemse volken elders op de wereld: “Die denken 7 generaties vooruit, en handelen daarnaar. Die denkwijze is de westerse wereld nog vreemd.”
Bezoek Floors workshop op het NSO-CNA jubileum
Op het 35-jarig jubileum geeft Floor een workshop over het post-humanisme in het onderwijs. Daarin wil ze vooral met schoolleiders in gesprek hierover: “Zien zij een taak voor henzelf? Spreekt het onderwerp hen überhaupt aan? Is er plek voor op hun school?”
Floor benadrukt met klem dat het haar niet gaat om een nieuw ‘instrumentje’ of wéér een nieuwe ‘methode’: “Dat gaat dan alleen maar concurreren met allerlei andere thema’s, en daar zijn er al te veel van. Nee, mij gaat het om een bedding creëren, van waaruit scholen gaan nadenken over al die thema’s.”
Wil jij hierover meepraten? Schrijf je dan in voor ons jubileum, en doe mee aan de workshop van Floor.