Sam Terpstra over leidinggeven aan je bestuur
Leidinggeven aan je bestuur, is dat niet paradoxaal? Sam Terpstra heeft ruime ervaring als directeur en bestuurder in het onderwijs. We spraken hem over wat het van een leidinggevende in het onderwijs vraagt om invloed uit te oefenen op een bestuurder.
Leidinggeven aan je bestuur, is dat niet paradoxaal?
“Dat lijkt het wel, ja. Maar het is minder paradoxaal dan je zou denken. In mijn ogen is leidinggeven een tweezijdig proces. Er is altijd sprake van een wederzijdse afhankelijkheid van diegene die leiding geeft en die leiding ontvangt. De bestuurder heeft effectieve en loyale schoolleiders* nodig, maar wil tegelijkertijd ook zelfstandige en anticiperende schoolleiders. Een schoolleider heeft duidelijke kaders en richting nodig, maar wil daarbinnen ook vertrouwen en mandaat krijgen van zijn of haar bestuurder. Dit betekent dat schoolleiders en bestuurders in een wederzijds spel zitten, waarin ze elkaar nodig hebben en elkaars functioneren kunnen beïnvloeden. Voor mij gaat leidinggeven aan je bestuur vooral over de invloed die een schoolleider heeft op het goed kunnen functioneren van de bestuurder.”
Hoe is het gesteld met het strategisch handelingsvermogen van de Nederlandse schoolleider?
“Ik denk dat dat enorm gevarieerd is. In een recent advies pleit de Onderwijsraad voor een duidelijkere rol voor schoolleiders bij het formuleren van het strategisch beleid. In veel organisaties is het nog niet gebruikelijk dat schoolleiders een strategische rol hebben in hun organisatie. Schoolleiders werken daardoor vaak nog met een beperkte agenda en worden daarmee niet optimaal ingezet voor het strategische tegenspel en de strategische ondersteuning die een bestuurder nodig heeft om zijn of haar werk goed te kunnen doen. Deze variatie is enerzijds te verklaren door de grote verschillen in de bestuursstijlen van bestuurders en de bestuurlijke inrichting van schoolorganisaties, en de ruimte die schoolleiders daarbinnen krijgen. Anderzijds heeft dit ook te maken met de mate waarin schoolleiders zelf positie (durven) nemen.”
“Hoe deze wisselwerking functioneert, leerde ik tijdens mijn eigen loopbaan als bestuurder. Ik vormde een tijd samen met mijn collega het college van bestuur. Daaronder stonden de locatiedirecteuren. Lange tijd had ik het gevoel dat het functioneren van de locatiedirecteuren niet bracht wat ik ervan had gehoopt. Echter hoe langer hoe meer kwam ik erachter dat de hoeveelheid power die wij op het niveau van het bestuur hadden georganiseerd de ontwikkeling van de locatiedirecteuren in de weg zat. Toen mijn collega met pensioen ging en ik alleen doorging, was ik genoodzaakt om de locatiedirecteuren meer ruimte te geven en veel meer van hen te vragen. Het gevolg van deze structuurwijziging was dat ik merkte dat de directeuren deze ruimte, omdat ze die nu ook nadrukkelijker kregen, makkelijker gingen nemen. Sindsdien geloof ik dat je leidinggevenden een behoorlijk stevige positie met een stevige agenda moet geven. Juist door het organiseren van tegenkracht ontstaat een stevig fundament om als bestuurder goed te kunnen functioneren.”
Wat vraagt het van een schoolleider om deze rol stevig te kunnen vervullen?
“Dat vraagt van een schoolleider dat hij of zij deskundig is. Dat hij of zij beschikt over de kennis en vaardigheden om in de breedte goed te kunnen functioneren. Dat je onderwijskundige en organisatiekundige vragen aan elkaar kunt koppelen vanuit een integraal perspectief. Om dit integrale perspectief te kunnen ontwikkelen, zal je moeten zorgen dat je in je werk kunt oefenen met het in verband brengen van die verschillende vraagstukken. En ook je bestuurder zal je moeten uitdagen om dat integraal te gaan benaderen. Daarbij niet alleen de ruimte krijgen, maar ook dat je aangesproken wordt op jouw inbreng. Dat je dus levert wat van jou verwacht mag worden.”
“Toen ik alleen door ging, kreeg ik een directeur bedrijfsvoering. Vanaf dat moment droegen de locatiedirecteuren samen met de directeur bedrijfsvoering de verantwoordelijkheid om de begroting voor te bereiden. Als bestuurder was ik hierbij alleen betrokken doordat ik aan de voorkant een aantal uitgangspunten en kaders formuleerde en aan de achterkant, zodra zij er in grote lijnen uit waren, de begroting kon vaststellen. Daartussen was het dus vooral hun begroting en hun onderlinge spel: wie krijgt welk deel van de koek? Als bestuurder gaf ik dus ruimte, gaf ik duidelijk aan wat ik verwachtte, en gaf ik support als zij dat nodig hadden. Maar dit vraagt wel dat je als bestuurder soms een stap terug moet doen.”
En als een bestuurder dat niet doet?
“Dat heeft mij vooral gedreven om een masterclass te ontwikkelen. Want hoe krijg je jouw bestuurder zover dat hij jou ruimte geeft? Welke strategieën en technieken kan je gebruiken om ruimte te krijgen? Dat begint met het begrijpen van de specifieke positie van een bestuurder. Dat je snapt dat bestuurlijke verantwoordelijkheid een andere verantwoordelijkheid is dan de verantwoordelijkheid van een schoolleider. En dat je weet wat een bestuurder nodig heeft om zijn of haar bestuurlijke rol goed te kunnen vervullen. Zo kan je beter aansluiten op de rol van de bestuurder en help je de bestuurder om zijn of haar bestuurlijke verantwoordelijkheid op een goede manier te kunnen nemen.”
“Als schoolleider kun je dit bijvoorbeeld doen door te zorgen dat de kwaliteit van jouw plan zodanig is dat het ook serieus te overwegen is door de bestuurder. Om niet ter zijde geschoven te worden, moet er een soort overtuigingskracht inzitten. Dit kan je doen door goed aan te sluiten bij de kaders van de bestuurder en door te zorgen dat jouw plan past bij de strategie of de knelpunten van de organisatie. Ook is het belangrijk dat je ziet dat een bestuurder in een ingewikkeld belangenspel zit. De bestuurder zal in eerste instantie een plan niet zo zeer beoordelen op het niveau van de school, maar zal andere en bredere belangen die verbonden zijn met het plan meewegen. Door daar als schoolleider van tevoren over na te denken, kun je jouw bestuurder laten zien dat je het snapt en ook helpen om tot een goede afweging te komen, bijvoorbeeld door te zeggen dat jouw plan de concurrentiepositie van de school zal gaan verbeteren.”Op
Op 8 oktober verzorg jij de Masterclass Leidinggeven aan je bestuur. Voor wie is deze masterclass interessant?
“Ik denk dat deze masterclass interessant is voor alle leidinggevenden in het onderwijs, en dat kunnen eindverantwoordelijk schoolleiders zijn, maar ook bijvoorbeeld afdelingsleiders of opleidingsmanagers zijn, die merken dat om hun eigen doelstellingen te kunnen realiseren het noodzakelijk is om hun bestuurder mee te krijgen. Deze masterclass is ook interessant voor leidinggevende die uit eigen ervaring weten dat dit niet altijd vanzelf gaat. Dan kunnen we het hebben over de vraag: Hoe ga je daar mee om? En hoe vind je in dat spel jouw plek, zodat je zo effectief mogelijk kan zijn als schoolleider? Want de relatie tussen de bestuurder en de schoolleider is niet altijd even helder.”
Waarover ga je het met de deelnemers tijdens de masterclass hebben?
“Ik wil tijdens de masterclass veel werken aan de hand van casuïstiek die mensen zelf inbrengen. Het werken met concrete voorbeelden helpt om te bespreken hoe je dingen voor elkaar gaat krijgen. Ook voorbeelden waarin het niet of nauwelijks lukt, zijn interessant om te onderzoeken. Want waarin gaat het dan mis? Waarom lukt het niet om dat tot stand te brengen wat je wel heel graag wil? Kunnen we dat duiden door te kijken naar de verschillende posities en rollen ten opzichte van elkaar? En welke strategieën zijn er dan om er voor te zorgen dat je wel effectief kunt zijn in zulke situaties? Het gaat mij er voornamelijk om de effectiviteit van het schoolleiderschap te vergroten. Want de dubbelheid in mijn hele verhaal is dat door een bestuurder goed te bedienen, je als schoolleider maximale invloed kan hebben op de bestuurder.”
Klik hier voor meer informatie over de masterclass.
* Schoolleider is een diffuus begrip. Niet in alle onderwijssectoren is dit begrip gebruikelijk, en ook per organisatie kan men dit begrip anders invullen. Echter overal waar in dit interview schoolleider staat, kan ook gelezen worden leidinggevende in het onderwijs. Deze masterclass is voor leidinggevende uit alle onderwijssectoren toegankelijk.