Schoolleiders doen ertoe
In de Volkskrant stonden dinsdag 19 december 2023 twee bijdragen naar aanleiding van het tekort aan schoolleiders in het primair onderwijs. Dat is fijn. Schoolleiders doen ertoe, zijn hard nodig voor de kwaliteit van onderwijs en we hebben er te weinig. Uit diverse onderzoeken blijkt steeds weer hoe groot hun invloed is op het leren van leerlingen in de klas.
In de eerste bijdrage, ‘Een schoolleider houdt de lach erin’ op pagina 3, wordt het belang van een goede schoolleider onderstreept. Het artikel benadrukt de grote uitdagingen in het vak: ‘Schooldirecteuren hebben niet alleen te maken met een fors lerarentekort – waardoor vervanging lang niet altijd in een vingerknip geregeld is – ze worden ook in toenemende mate geacht oplossingen te vinden voor maatschappelijke problemen als armoede, kansenongelijkheid en getraumatiseerde leerlingen uit oorlogsgebieden.’
De tweede bijdrage was de column van Aleid Truijens, met als kop: ‘Wees op je hoede als luidkeels respect wordt geëist voor een beroepsgroep.’ Zij reageert op een recente radiocampagne waarin de rol van schoolleiders positief wordt benadrukt, of – zoals Truijens schrijft – ‘wordt geëist’. Dat eisen zegt overigens meer iets over de luisteraar, over Truijens zelf dus, dan over het spotje.
Nu is het in Nederland niet gewoon om jezelf op de borst kloppen, maar in het licht van het tekort aan schoolleiders is dit toch een prima poging om iets te doen aan het negatieve beeld over de sector. Een beeld dat Truijens met haar columns helaas maar al te vaak voedt – ook nu weer.
Ja, Truijens onderschrijft de zwaarte van het vak van schoolleider. En het ís ook een zwaar vak. Dat zal mensen al niet direct aanzetten tot een baan in het onderwijs, maar het is nu eenmaal een onmiskenbaar feit. Veel meer moeite heb ik met de vele niet onderbouwde suggesties in haar column, die het onderwijs niet bepaald als de ‘place to be’ neerzetten. En dat terwijl ze hoog opgeeft over professionaliteit en academische scholing.
Zo heeft Truijens het over een ‘verwaarloosde sector’. Waaruit blijkt dat? Er zijn zeker verwaarloosde scholen, maar van een generieke verwaarlozing is geen sprake. Waarom niet wat vaker ook de goede voorbeelden benoemen?
Truijens gelooft ook niet dat alle leraren met groot plezier aan het werk gaan. Maar uit recent onderzoek bleek dat medewerkers in het primair en voortgezet onderwijs (zeer) tevreden zijn met hun werk. Uit de tevredenheidscijfers van de periode 2021-2023, vergeleken met de periode 2017-2019, blijkt: medewerkers in het po zijn nog tevredener en nog loyaler aan hun school geworden. De tevredenheidscijfers in het vo zijn licht gedaald, maar nog steeds hoog. Dat schoolleiders hierin belangrijk zijn, bleek uit een onderzoek onder 600 leraren die het onderwijs verlaten: 34% doet dit uit onvrede over de leiding/het management en/of het schoolbestuur. Daar is dus winst te behalen. Ook de andere genoemde vertrekredenen zijn zaken waarin het leiderschap van de school een belangrijke rol speelt.
Verder maakt Truijens, net als velen, de fout om dalende leerresultaten volledig toe te schrijven aan de scholen (het onderwijs in smalle zin). Was de wereld maar zo simpel. De schoolleiders die ik spreek, voelen zich door juist dit soort eenvoudige conclusies verwaarloosd en niet gezien.
Met Truijens deel ik dat nascholing van schoolleiders belangrijk is. Maar de opvatting dat die nascholing er nu niet is, of overgelaten wordt aan dure commerciële bureautjes, deel ik niet. Neem daarbij ook haar bewering dat het Schoolleidersregister PO de plek is ‘waar je terechtkunt als je een schoolleider zoekt’. Nee, het is de organisatie (en al 10 jaar) die toeziet op de professionalisering van directieleden in het po. Die schoolleiders zijn allemaal verplicht zich hierin te registeren, en zich iedere 5 jaar te herregistreren. Dit is vastgelegd in de cao po.
Om die (her)kwalificatie te behalen, moeten schoolleiders in het po erkende opleidingen afronden. Het register ziet dus ook toe op de kwaliteit van deze opleidingen. Eens in de 6 jaar moeten ook die worden geherregistreerd. En deze toetsing is niet voor de bühne; er wordt serieus gekeken of de opleidingen aan de standaarden voldoen, vergelijkbaar met hoe elke opleiding in het hoger onderwijs wordt getoetst.
Het is maar één voorbeeld hoe de professionalisering van schoolleiders de afgelopen jaren veel aandacht kreeg.
Nu kun je je afvragen of een reclamespotje het tekort aan schoolleiders oplost. En of het mensen kan overtuigen dat het leuk is om in het onderwijs te werken. Soms roepen dat soort acties inderdaad het tegendeel op. Maar wat zeker wél helpt, is als we met iets meer nuance, waardering en liefde over het huidige onderwijs en de verschillende sectoren spreken en schrijven. Het gaat immers om de toekomst van onze kinderen, en daarmee de toekomst van onze planeet.
Bart Schipmölder
Directeur-bestuurder NSO-CNA Leiderschapsacademie, een stichting die al 35 jaar lang schoolleiders in po, vo, mbo en hbo opleidt.
Deze column delen op LinkedIn