Teacher Leadership – Laat leraren leiden!

Hoe kan de expertise en affiniteit van leraren beter benut worden? Hoe vergroot je de invloed van leraren op collega’s, schoolleiders en andere actoren binnen en buiten de school? En hoe zorg je dat leraren de ruimte nemen om bij te dragen aan de ontwikkeling van de school en het onderwijs? Een steeds vaker gehoord antwoord op deze vragen luidt: teacher leadership. Bij teacher leadership draait alles om het versterken van de invloed van leraren, zodat deze het eigen klaslokaal overstijgt. Maar hoe kan je als schoolleider leiderschap van leraren zo goed mogelijk laten floreren?

Condities voor teacher leadership

Marco Snoek, lector Leren en Innoveren aan de Hogeschool van Amsterdam, heeft samen met Frank Hulsbos en Inge Andersen onderzoek gedaan naar het fenomeen teacher leadership. Uit hun onderzoek, dat 25 februari verscheen, blijkt dat de belangrijkste condities voor het bevorderen van teacher leadership enerzijds liggen in de cultuur van de school en anderzijds in de relationele kwaliteiten van leraren. In een ideale cultuur bestaat veel waardering voor openheid, feedback, onderling vertrouwen en collegialiteit. Hierbij ligt een brede focus op het leren van leerlingen én leraren. Voor leraren geldt dat zij, naast expert te zijn in hun vakgebied, ook vaardig moeten zijn in het onderhouden van relaties met collega’s en leidinggevenden.

Onvoldoende autonomie

Veel leraren geven momenteel aan onvoldoende autonomie te krijgen in het invullen van hun vak en hun eigen professionele ontwikkeling. Zij willen niet enkel een ‘uitvoerder van opdrachten van anderen’ zijn, maar gezien worden als ‘actieve en creatieve professional’. Er blijkt een grote discrepantie tussen de mate waarin leraren vinden dat ze zeggenschap zouden moeten hebben en de mate waarin ze het gevoel hebben dat ze dat daadwerkelijk kunnen nemen (Visser, 2015). Deze zeggenschap vanuit leraren is echter van groot belang voor kwaliteitsverbetering en innovatie in de school. Om alle leraren het gevoel te geven dat zij invloed kunnen uitoefenen is een schoolcultuur benodigd “waarin alle leraren uitgedaagd worden om de eigen kwaliteiten te gebruiken en verantwoordelijkheid te nemen voor onderwijs- en schoolontwikkeling” (Snoek, Hulsbos, & Andersen, 2019).

De paradox van teacher leadership

Uit het onderzoek van Snoek en collega’s blijkt hoe schoolorganisaties hiermee worstelen. Ze constateren een opvallende paradox. Schoolorganisaties zijn vaak geneigd om leiderschapscapaciteiten van individuele leraren te erkennen door deze te formaliseren in leiderschapsposities, zoals bijvoorbeeld sectie- of teamleider. Dit wordt ook wel ‘role-based teacher leadership’ genoemd. Echter door het erkennen van het leiderschap van enkele leraren worden anderen impliciet uitgesloten, waardoor zij hun eigenaarschap ten aanzien van schoolontwikkeling kunnen verliezen. Hiermee wordt juist het tegenovergestelde bereikt dan dat wat met teacher leadership wordt beoogd. Zodoende wijst deze paradox van teacher leadership er volgens de onderzoekers op dat “leiderschap niet een taak of rol is van enkele leraren, maar een collectieve verantwoordelijkheid die een appèl op en verantwoordelijk is voor iedere leraar. Het creëren van een school waarbinnen alle leraren dat appèl en die opdracht oppakken is een taak voor zowel leraren als schoolleiders.”

 Wat kan je als schoolleider dan wel doen om het leiderschap van leraren in scholen te versterken? Uit het onderzoek van Snoek en collega’s (2019) halen we drie belangrijke punten:

• Kijk verder dan de eigen werkomgeving. Geef leraren de ruimte om elders ook contacten en netwerken aan te leggen om inspiratie op te doen, ook buiten het eigen vak dat zij doceren.
• Ondersteun en stimuleer de leraren in het verwerven van de benodigde kwaliteiten, zoals lef, initiatief en ondernemerschap, en leer ze ook het inzicht hebben in de organisatiestructuur van de school en de vaardigheid om veranderingen te kunnen realiseren.
• Gun elkaar het leiderschap. Hierbij zijn consensus en gedeeld eigenaarschap nodig.

Teacher leadership in Noord Holland

Deze drie punten komen daarom ook ruimschoots aan bod in het maatwerkprogramma Teacher Leadership dat NSO-CNA sinds dit schooljaar uitvoert voor de VO scholen in Noord-Holland-Noord. In dit programma ondersteunen we leraren bij het versterken van hun leiderschap. Pim Visser, docent Teacher Leadership bij NSO-CNA, legt uit waarom: “Leiderschap moet meer los gezien worden van functie en hiërarchische plaats in de organisatie. Leraren kunnen op dit gebied zoveel meer betekenen voor de school dan alleen het uitwerken van hun kerntaken (lesgeven en mentoraat).” Daarom werkt Pim in de opleiding Teacher Leadership aan het inzicht van leraren in hoe ze hun leiderschap kunnen inzetten en op welke manieren. Hierbij kan gedacht worden aan een rol in het beleid, het onderwijsonderzoek, de onderwijsontwikkeling, het coachen van docenten, voorzitter van een vakgroep zijn, etc. “In het programma vliegen we teacher leadership vanaf vier kanten aan: vanuit leiderschap (wat zegt de theorie?), vanuit onderwijskundig leiderschap (hoe sluit je aan bij de ontwikkelingen in het onderwijs?), vanuit cultuur (hoe werk je samen en wat doe jij daarin?) en vanuit communicatie en feedback (hoe blijf je met elkaar in verbinding?)”. Ook Marco Snoek levert een inhoudelijke bijdrage aan dit programma.

Hoe kijk jij naar de ontwikkeling en opkomst van Teacher Leadership? Zou een Teacher Leadership opleiding binnen jouw organisatie een wenselijke toevoeging zijn? Laat ons weten waarom!

1. Snoek, F. Hulsbos, & I. Andersen (2019). Teacher leadership: Hoe kan het leiderschap van leraren in scholen versterkt worden? http://www.hva.nl/kc-onderwijs-opvoeding/gedeelde-content/nieuws/nieuwsberichten/2019/02/eindrapport-teacher-leadership.html