Tegen de onverschilligheid: over het belang van dynamiek

Laatst luisterde ik naar een gesprek met Freek de Jonge op radio 1. Freek keek terug naar ‘Bloed aan de paal’. De actie die hij, nu 40 jaar geleden, samen met Bram Vermeulen ontketende tegen deelname van het Nederlands Elftal aan het WK in Argentinië. Freek en Bram namen stelling voor een boycot van dit WK vanwege de dictatuur en mensenrechtensituatie in Argentinië destijds. Freek, zelf groot voetballiefhebber, werd op een nacht strijdbaar wakker en zette de actie, bij wijze van  ‘experiment’, in gang. De actie groeide uit tot een groot succes met discussieavonden, theatershows, ruime media-aandacht, petities en internationale steun. Er kwam een echte beweging op gang, een groter wordende olievlek. ‘Niemand kon meer zeggen dat hij/zij niet wist wat er allemaal mis was in Argentinië’.

Veel voetballers vonden toen dat sport en politiek niet met elkaar vermengd moesten worden: ‘Wij zijn voetballers en geen politici’ aldus Arie Haan die in de uitzending ook aan het woord komt. En zo geschiedde. Het Nederlands elftal ging en werd succesvol tweede in het toernooi. Ik was toen 14 jaar en zie de beelden van de finale nog zo voor me. Een uitzinnig stadion, gedoe rond de ingepakte arm van René van der Kerkhof, de bal van Rensenbrink op de paal en de goals van Mario Kempes.

Geen WK, geen aandacht?

Arie Haan is twee jaar geleden voor Andere Tijden Sport terug geweest naar Argentinië en was onder de indruk. Hij was nu eigenlijk meer bezig met de politieke situatie van toen, dan destijds in ‘78. En hij kreeg te horen dat mensen blij waren dat Oranje er in 1978 bij was. De Dwaze Moeders van toen (en nu) vertelden aan hem dat juist omdat er in Nederland zo veel aandacht voor was, de politieke- en levenssituatie in Argentinië daardoor wel op de wereldkaart is gekomen.

In 1983, 5 jaar na het WK, viel de junta van Argentinië en kwamen er politieke hervormingen. Uiteindelijk is het concrete doel van Bloed aan de Paal, namelijk niet gaan naar het WK, niet behaald. Maar door de actie is het onderwerp wel op tafel gekomen en is het volgens de Dwaze Moeders van betekenis geweest. Was er geen WK geweest, waren de vele acties niet gevoerd en was er minder aandacht geweest voor de beroerde situatie van de bevolking in Argentinië.

Polariteit is nodig voor beweging

Al luisterend naar het gesprek met Freek en Arie realiseerde ik me dat om onwenselijke situaties in beweging te krijgen, er dynamiek moet ontstaan. En dynamiek ontstaat door polariteit. Net als dat wind beweegt van hoge- naar lagedrukgebieden. Door de dynamiek komen niet functionele vastzittende patronen in het licht en kunnen krachten ontwikkeld worden om deze te doorbreken in de ‘goede’ richting. In dit geval was het nodig dat er en een WK in Argentinië plaatsvond en als reactie de acties zoals Bloed aan de paal gevoerd werden. Beide gebeurtenissen kunnen niet los van elkaar gezien worden.

Ontstaat er dynamiek dan is niet te voorspellen waar het heen gaat. Dat hangt af van de krachten, belangen en de macht van belanghebbenden. Maar in deze beweging krijgen mensen vaak nieuwe kansen om en vertrouwen in hun krachten, die opgesloten zijn geraakt, weer te gaan leven. En één ding is zeker: zonder dynamiek geen beweging en zonder beweging staat het stil.

In het werken aan de ontwikkeling van samenwerken binnen organisaties en teams gebruik ik vaak de metafoor van de steen in de vijver gooien. Als begeleider gooi je soms een (verkeerde) steen in de vijver, en werk je met de golven. Zoals een oud-collega het ook wel noemde: ‘Je zeept de helling een beetje in’ zodat het gedoe op tafel komt. Alleen dan kan je werken met wat er speelt en komen standpunten weer in ontwikkeling. Doe je dat niet, dan verharden en stollen standpunten en meningen en is een status quo het gevolg, ook als die niet aangenaam is om deel van te zijn.

Bij onverschilligheid geen beweging

Met terugwerkende kracht kijk ik nu anders naar de geschiedenis en het WK in Argentinië. Maar dan alleen omdat tegelijkertijd Bram en Freek de noodzakelijke tegenreactie hebben gegeven. Met het WK in Rusland achter de rug stel ik vast dat actievoeren in de stijl van Bram en Freek niet meer zo lijkt te passen bij deze tijd. En dat is een gemiste kans. Het beeld van een lachende Poetin samen met de voorzitter van de FIFA, Infantino, tijdens de finale raakte mij zeer. Laten we niet onverschillig worden. Zo rijst de vraag of we niet een kans hebben gemist om wat dynamiek in Rusland los te krijgen? De actie van Pussy Riot tijdens de finale was een voorzichtige poging, die helaas eerder als een smetje op een ‘mooi’ toernooi werd geduid, dan gezien werd als een serieus statement voor verbetering van de mensenrechtensituatie in Rusland. Of was het niet meedoen van Oranje mogelijk een verlaat behaald succes van Bloed aan de Paal?

Wakker blijven

Vorige week kwam ik op LinkedIn een mooi inzicht tegen van een jonge le erling van het IJburg College.

‘Ik las ooit een versje in de Koran waarin stond: “Wanneer iedereen slaapt, moet je wakker blijven.” Dat snapte ik nooit, maar door het Stadslab klikte er ineens iets. Het betekent volgens mij dat je als mens, als burger, altijd zelf en kritisch moet blijven nadenken, niet zomaar hetzelfde doen als andere mensen. Voor mij is dat een belangrijk onderdeel van burgerschap.’ Asmae (leerling IJburg College, geciteerd door Rikkert Seveke op LinkedIn).

En zo is het.

Het gesprek met Freek en Arie Haan is terug te luisteren op: https://www.nporadio1.nl/de-nieuws-bv/onderwerpen/455044-sportterugblik-bloed-aan-de-paal-1978-met-freek-de-jonge

Bart Schipmölder
Directeur NSO-CNA Leiderschapsacademie