Hoe draag je bij aan een onderbouwde en gedeelde visie binnen jouw school?
Leidinggevenden in het onderwijs aan het woord
Leren is het primaire proces van een school. In scholen waar leraren, ondersteunende medewerkers en schoolleiding werken vanuit een sterke consensus over hun visie op leren zijn de leerresultaten goed en werken mensen met plezier. Een heldere en gedeelde visie op leren geeft inspiratie, werkt motiverend en geeft betekenis aan het werk (De staat van het Onderwijs 2020).
Het is belangrijk dat leidinggevenden vanuit een visie richting geven aan de school en deze samen met hun team vormgeven. Hoe zorgen schoolleiders voor een gedeelde visie? En wat levert dat de school op? Daarover interviewden we vier (oud-) studenten van NSO-CNA: Bas Boensma, Jolien Ligtenberg, Hans Warris en Conny van der Zande. Hieronder hun verhalen.
Bas Boensma: ‘In de gesprekken over de vertaling van onze visie naar het onderwijs heb ik aandacht voor wat nu al goed gaat’
Bas is directeur van het Montessori College Aerdenhout, een middelbare montessorischool voor vmbo-tl en havo (onderbouw). Daarnaast voert hij met een collega het duo-rectoraat over het Coornhert Lyceum. Dit is een scholengemeenschap voor vmbo, havo, atheneum en gymnasium.
Bas vindt het belangrijk dat ideeën over de visie op leren worden uitgewisseld en dat een gezamenlijk beeld van een visie op leren ontstaat. Hij gaat continu met teamleiders en docenten in gesprek over hoe zij aankijken tegen leren en wat dit betekent voor de inrichting van hun onderwijs.
Bas ontdekte dat op veel verschillende plekken in de scholen waar hij werkt vergelijkbare initiatieven werden opgestart. Bas: ‘De werkzaamheden hangen samen maar men weet niet altijd van elkaar waar eenieder mee bezig is. Medewerkers weten dat nu beter: er vindt meer informatie-uitwisseling plaats en ze leren van elkaars ervaringen.’
In de gesprekken over de visie op leren en de vertaling ervan naar de onderwijsprocessen besteedt Bas aandacht aan wat ze nu al doen dat goed gaat. In het Montessori College Aerdenhout is het vertalen van het Montessori gedachtengoed naar de eigen onderwijscontext het vertrekpunt bij het creëren van een gedeelde betekenisgeving.
Bas: ‘Samen vinden wij nu antwoorden op vragen als: Hoe vertalen we het Montessori gedachtengoed naar onze onderwijscontext: een kleinschalige middelbare school? Wat betekent dit voor onze leerlingen? En voor ons als directie en voor het docententeam?’
Jolien Ligtenberg: ‘Ik vind het belangrijk dat de visie leeft en concreet wordt gemaakt’
J
olien is Unitleider VMBO Basis-Kader Onderbouw bij CSG Reggesteyn, een christelijke scholengemeenschap.
Jolien merkt net als Bas dat de aandacht voor de visie op leren helpt om van losse acties en inspanningen één geheel te maken: ‘Collega’s voelen bij het opstarten van een initiatief of bij het maken van een beslissing steeds beter aan wat wel of juist niet past bij de identiteit van onze school.’ Jolien vindt het met haar team vanuit de visie op onderwijs werken aan onderwijsverbeteringen het allerleukste aan haar werk.
Daarom vindt zij het belangrijk om vanuit haar leidinggevende rol de visie van de school onder de aandacht te brengen bij collega’s. Ze wil graag dat de visie leeft en concreet gemaakt wordt. Anders verwordt de visie op leren al snel tot een paar woorden of zinnen zonder betekenis.
Jolien stuurt in gesprekken actief op het praktisch maken en vertalen van de visie naar het team en het onderwijs. Dit doet zij bijvoorbeeld door regelmatig te vragen naar hoe een idee wel of juist niet in lijn is met de schoolbrede visie:
‘Een recent voorbeeld zijn de beslissingen rondom de coronamaatregelen bij ons op school. De landelijke maatregelen zijn wat mij betreft niet de enige uitgangspunten voor het heropenen van onze school. Juíst nu is ook onze visie van groot belang: waarom komen onze leerlingen naar school? Waarin willen we voor onze leerlingen het verschil maken? Ontmoeting en verbinding staan daarin voor mij centraal.’
Hans Warris: ‘De financiën staan ten dienste van de visie, en niet andersom’
Hans is afdelingsdirecteur van het vmbo bij Terra Assen VO. Terra Assen VO is een (v)mbo met een groen karakter, wat inhoudt dat de opleidingen te maken hebben met groen, voeding, dier, natuur en milieu.
Hans vindt het net als Jolien belangrijk om in het team te sturen op wat we met zijn allen te doen hebben. En daarbij telkens terug te grijpen op de missie en visie van de school. Hij geeft een voorbeeld vanuit de bedrijfsvoering van de school: ‘De financiën staan ten dienste van de visie en niet andersom.
Voorheen wilde ik meer vanuit beheersing en controle het financieel beleid voeren. Ik merk nu dat het veel inspirerender en motiverender is als de missie en visie de keuzes die je maakt sturen. Dus eerst het strategisch jaarplan maken en daarna pas de formatie en financiën.’
Bij initiatieven van docenten stuurt Hans erop dat het ook echt bijdraagt aan de ontwikkeling van de leerlingen. Hij blijft daarbij kritisch of ze nu daadwerkelijk ruimte hebben voor het initiatief of dat er andere dingen noodzakelijker zijn op het moment.
Hans vindt het een kunst om balans te vinden tussen de kleine initiatieven en het grotere plaatje: ‘Hoe kunnen kleinere bewegingen en initiatieven bijdragen aan het grotere geheel zonder dat het verlammend werkt dat alles met elkaar samenhangt?’. Hij ziet het als onderdeel van zijn functie om de organisatie te helpen daarin een balans te vinden.
Conny van der Zande: ‘Het is belangrijk om congruent te zijn in wat je uitdraagt en wat je daadwerkelijk doet of zegt’
Conny is rector van het Haags Montessori Lyceum. Dit is een middelbare montessorischool voor vmbo, havo, atheneum en gymnasium.
Conny vindt het van belang om bij besluiten in de directie duidelijk naar de organisatie te communiceren waaróm dit besloten is. En hoe het besluit in lijn is met de missie en visie.
Daarnaast geeft Conny aan dat ze het belangrijk vindt om de teams binnen haar school te ondersteunen in hun onderlinge samenwerking. En om samen met hen de visie op leren te vertalen naar de onderwijsprocessen: ‘Ik probeer bij zoveel mogelijk overleggen aan te sluiten om de teams daarin te ondersteunen’.
Conny vertelt congruent te willen zijn in wat ze uitdraagt en wat ze daadwerkelijk doet of zegt: ‘De missie vanuit het Montessori gedachtengoed is om leerlingen te leren leiding te geven aan zichzelf, en daarin verbinding te zoeken met anderen. Het gaat ook over het leren kiezen en het leren reflecteren op wat je doet. Deze manier van werken en leren geven we aan leerlingen mee, maar stimuleer ik ook bij onze docenten.’
Leiderschapspraktijk Richting en betekenis
Je hebt gelezen hoe vier leidinggevenden in het onderwijs invulling geven aan de leiderschapspraktijk Richting en betekenis. Een leiderschapspraktijk is een samenhangend geheel van activiteiten en interacties, gericht op een te bereiken doel. Richting en betekenis gaat over het richting geven aan de school door het ontwikkelen en levend houden van een voor iedereen betekenisvolle visie op leren.
Verschillen in de ervaringen van schoolleiders
Een leiderschapspraktijk is niet los te zien van de context. Het situationele karakter van schoolleiderschap is ook terug te horen in de verhalen van Bas, Jolien, Hans en Conny. Zij geven alle vier op een andere manier vorm aan de leiderschapspraktijk Richting en betekenis en stemmen dat af op dat wat nu prioriteit heeft.
Overeenkomsten in de ervaringen van schoolleiders
Naast de verschillen in activiteiten zijn de doelen in de leiderschapspraktijk Richting en betekenis voor alle leidinggevenden hetzelfde. Zij zien het alle vier als hun taak om een gedeelde visie op leren te stimuleren binnen de school. Een gedeelde visie helpt henzelf en collega’s om keuzes te maken en losse inspanningen en initiatieven één geheel te laten vormen.
Ook geven deze 4 schoolleiders aan dat zij in hun school helpen de visie concreet te maken. Zij doen dit door de visie te vertalen naar de praktische inrichting van het onderwijs ende samenwerking binnen de school. Ze stellen de visie regelmatig aan de orde in vergaderingen en gesprekken met docenten binnen de school.
Een onderbouwde en gedeelde visie op leren gaat over de leiderschapspraktijk Richting en betekenis zoals deze in ons beroepsprofiel heet. In de geactualiseerde beroepsstandaard van het SRPO (2020) wordt deze leiderschapspraktijk Visiegericht werken genoemd. In de door het SRVO herziene beroepsstandaard (2021) wordt deze leiderschapspraktijk Leidinggeven aan visiegestuurd werken genoemd.