Waar is onderzoek?

Veel mensen denken dat onderzoek over waarheid gaat. Dat is niet zo. Er is wel veel waar, het klopt bijvoorbeeld dat wanneer je een steen loslaat deze valt, maar dat is geen uitkomst van onderzoek; ook als je het niet onderzoekt, valt de steen. Onderzoek gaat over het waardoor, in dit geval de zwaartekracht. Als je de wet achter het verschijnsel kunt bewijzen, mag je uitgaan van de voorspellende waarde van die wet: in alle gevallen zal de steen vallen. Wetten zijn in de moderne natuurwetenschappen echter steeds moeilijker aan te tonen; al geruime tijd is in dat gebied van de wetenschap het complexiteits- en chaosdenken gangbaar. Een mooi voorbeeld is Lorenz’ metafoor van de vlinder die in het Amazonegebied met haar vleugels flappert en daarmee een tornado in Texas kan veroorzaken. Wat zal dan een kolossale brand in de Amazone wel niet teweegbrengen?

Ruimte voor het ongewisse

Denken in termen van chaos en complexiteit daagt ons uit om ook op een andere manier over onderzoek naar het sociale leven na te denken. Lange tijd werd gedacht dat, in navolging van de traditionele natuurwetenschappen (die van de zwaartekracht), het sociale leven ook gehoorzaamde aan wetmatigheden en dat we op basis daarvan het samenleven konden voorspellen. Ook in dit gebied van de wetenschap is nu, in navolging van de moderne natuurwetenschappen (die van de vlinder), ruimte voor grotere onzekerheid. Steeds meer domeinen waar zich dit samenleven afspeelt, worden daardoor gekenmerkt. Onderwijs is daar geen uitzondering op.

Leiding geven in onzekere tijden

Bij NSO-CNA zijn we ervan overtuigd dat schoolleiders in dit onzekere domein van onschatbare waarde zijn. Zij zijn in een positie om het leren op hun school heel praktisch mee vorm te geven. Dat blijkt uit internationaal wetenschappelijk onderzoek (voor wat het waard is 🙂 ), maar ook uit wat wij hen tijdens de opleiding zien doen als ze aan onze opdrachten werken. Bij dat stukje waar ik verantwoordelijk voor ben, onderzoek, is dat niet anders.

Onderzoek met voorbehoud

Onderzoek is niet gemakkelijk en zal dat ook niet worden, juist vanwege die onzekerheid over het leven. Die onzekerheid is niet nieuw, het leven is grillig. Doorgewinterde onderzoekers weten hoe ze met voorbehoud moeten omgaan. Wie dit voorbehoud negeert of ontkent, meent wellicht dat handelingsrecepten met een onderzoekssausje alle problemen wel zullen oplossen. Zo begint vanaf de jaren ’50 elk managementboek met de stelling dat we in snel veranderende tijden leven, en dat wanneer je doet wat in dit boek staat je hiermee kunt omgaan. Tegenwoordig weten we dat onderzoek zelf onderdeel kan zijn van de problemen waar we middenin zitten en hebben we het over een wereld die VUCA is: volatile, uncertain, complex en ambiguous. We weten dat er iets niet klopt, maar we weten nog niet wat precies en ook nog niet waardoor, en óók nog niet waardoor we dat nog niet weten en hoe we er dan achter kunnen komen. In die wereld kan onderzoek een wezenlijke bijdrage hebben als je beseft waar het zich afspeelt.

Verleidelijke eenvoud

Stel je voor dat je gebeurtenissen kunt indelen in twee categorieën. De eerste gaat over de gevolgen: gebeurtenissen leiden tot verlies, tot geen verlies of tot opbouw. De tweede gaat over de oorzaken, of je zelf invloed op die gevolgen hebt of niet. Zo ontstaat de volgende matrix:

Een matrix verleidt tot het invullen van hokjes, en voor je het weet denk je vanuit die hokjes wel te snappen hoe de wereld in elkaar zit. Maar uiteraard is dit een grove reductie van een complexe werkelijkheid, want van heel veel dingen weet je helemaal niet of je er wel of geen invloed op hebt, en of het tot verlies, geen verlies of opbouw zal leiden. De relatie tussen oorzaak en gevolg is meestal onbekend.

Waar-heid

Passen we de eenvoudige matrix aan met wat meer realisme, dan ontstaat het volgende beeld:

Weg is de symmetrie, weg zijn de scherpe lijnen, weg is de logische ordening. En precies dáár waar dit alles weg is, speelt onderzoek zich af. Dat is de waar-heid van onderzoek en dat is de plek die schoolleiders moeten vinden voor een betekenisvolle bijdrage aan het leren op en rond hun school: van leerlingen, docenten, ouders, bestuurders, beleidsmakers bij de overheid, en uiteraard ook van henzelf. Dit gaat niet over wetmatigheden met eeuwigheidswaarde, onze schoolleiders hoeven de val van stenen niet te voorspellen. Dit gaat over anders kijken, anders denken en anders doen in het hier en nu, zodat als zij met hun vleugels slaan orkanen kunnen gaan ontstaan.

Floor Basten

Domeinhouder Onderzoek

Naar onze andere blogs