Wat kunnen schoolleiders leren van Trump’s leiderschap?

Kijk je net als ik soms met verbazing naar leiders als Trump en Poetin? Zij voldoen niet aan mijn beeld van een goed leider. Hoe zijn ze dan toch in die rol gekomen? En krijgen ze ook nog eens genoeg aanhangers?

Met name Trump zie je regelmatig ‘onpresidentieel’ gedrag vertonen. Denk alleen al aan zijn Twitter-gedrag, met tweets waarin hij mensen op de persoon aanvalt met termen als ‘crazy Nancy Pelosi’ en ‘sleepy Joe’. En berichten als ‘New York has gone to hell. Vote Trump!’.

Dat past toch niet bij een (succesvol) leider? Toch zit Trump al bijna 4 jaar in het Witte Huis, en geniet veel populariteit. Misschien wordt hij wel herkozen. Hoe kan dat?

Wat is goed leiderschap?

Als we in deze tijd over goed leiderschap spreken, spreken we over rechtvaardigheid, eerlijkheid, luisteren, verbinding, reflectie en een moreel kompas.

Maar kennelijk zijn deze aspecten van goed leiderschap niet alleszeggend. En niet persé bepalend voor de effectiviteit van leiderschap.

Wat zegt onderzoek hierover?

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat rechtvaardigheid van de eigen leider (de leider van de groep waartoe je behoort), gewaardeerd wordt. Maar gek genoeg blijkt ook dat we een leider die minder rechtvaardig is richting een andere groep dan de onze, méér waarderen dan wanneer onze leider even rechtvaardig is naar ons én de andere groep (Haslam et al¹).

Dit geldt overigens niet wanneer rechtvaardigheid naar anderen belangrijk is in de normen en waarden van onze eigen groep.

Dus wat kunnen we daaruit concluderen? Het volgende, volgens Haslam en collega’s: in het algemeen is het voor succesvol leiderschap nodig dat leiders staan voor de belangen van de eigen groep, conform de normen en waarden van die groep.

Staan voor de waarden en belangen van de groep

Laten we een ander onderzoek erbij pakken. Daaruit kwam dat je karakter of acties niets te maken hebben met je geschiktheid als leider. (Smith,P. et al, 2018²).

Het gaat veel meer om je vermogen om een zinvolle bijdrage te leveren aan een groep, op manieren die aansluiten bij de zich ontvouwende identiteit van die groep. Dit sluit aan bij wat Haslam en zijn collega’s constateerden.

Als jij als lid van een groep de meeste invloed uitoefent in dit proces, ben je ‘een bron van leiderschap’. En verwerf je legitimiteit als leider, door te bewijzen dat je bereid en in staat bent om je groep en haar opdracht te vertegenwoordigen en verder te brengen.

Kortom: hoe jouw volgers je zien en of je goed aansluit bij hun zienswijze, waarden en belangen is heel bepalend voor de invloed die je hebt als leider.²

Om het succes van een leider te begrijpen, is het dus belangrijk de waarden en belangen van zijn of haar volgers te kennen.

De winst van polarisatie

Terug naar Trump. Als je bovenstaande bevindingen aanhoudt tegen de strijd om het Amerikaanse presidentschap, valt zijn handelen goed te begrijpen.

Hij komt duidelijk op voor de belangen van zijn achterban. En sluit aan bij hun groeiende ongenoegen over thema’s als onveiligheid en de ervaren beperkingen van de traditionele Amerikaanse waarden: bijvoorbeeld vrijheid van eigen handelen, vrijheid van wapenbezit en vrijheid van gezondheidszorg.

Trump’s aanhangers vinden het prachtig als hij gaat staan voor ‘hun’ waarden en belangen. En anderen die niet tot ‘hun’ groep behoren stevig aanpakt. Hij durft verschil te maken en staat voor zijn eigen volgers.

Zie daar de winst van polarisatie. Het geeft hem een nóg duidelijkere positie als leider naar zijn eigen achterban toe.

En hij draagt op deze manier ook bij aan de identiteit van zijn volgers; ze gaan steeds meer zijn taal spreken en gedrag volgen. Haslam en zijn collega’s hebben het in dat kader over de leider die vorm geeft aan een ‘wij-gevoel’, ‘crafting a sense of us’.

Een mooi voorbeeld daarvan is hoe Trump al langer aangeeft dat als de democraten winnen, er sprake moet zijn van stembusfraude. Want hij kan zich niet voorstellen dat hij verliest. In het journaal van 21 oktober was te zien hoe zijn aanhangers dit inmiddels helemaal geloven. Dat roept strijdbaarheid op bij zijn volgers. En maakt van de democraten een vechtende, niet te vertrouwen tegenstander.

Conclusie: begrijp je volgers!

Er is dus niet één recept voor goed leiderschap. Doorzien wat de situatie nodig heeft en willen leren over welk handelen past bij de situatie (luisteren en doorzien), zijn belangrijke kwaliteiten voor leiders.

Wat betekenen deze inzichten nu als we ze vertalen naar de dagelijkse praktijk van schoolleiders? Het volgende:

Wil je als leider effectief zijn, dan is het belangrijk om goed te begrijpen waar je volgers waarde aan toekennen. En waar de groep staat in haar ontwikkeling.

Ontwikkelt de groep waar je leiding aan geeft zich verder? Dan moet je jezelf als leider steeds opnieuw uitvinden om aan te blijven sluiten. Dat betekent ook dat je soms het stokje door moet geven aan een ander, die beter past bij de nieuwe opgave, ontwikkeling en identiteit van de groep.

Het kan ook zijn dat jóuw waarden of stijl van leiderschap niet meer aansluiten bij de groep. Bijvoorbeeld wanneer je team meer verantwoordelijkheid aan kan en toe is aan gespreid leiderschap. Dan moet jij een stapje terug doen. En dat is even wennen! Past dat niet bij jouw leiderschap? Dan is het tijd voor iets anders…

Literatuur

1. Haslam, S.A., Reicher, S.D., & Platow, M.J. (2020). The new psychology of leadership. Routledge.
2. Smith, P., Haslam, S.A., & Nielsen, J.F. (2018). In search of identitiy leadership: An ethnographic study of emergent influence in an interorganizational R&D team. Organization Studies.
3. NOS 20.00 uur Journaal van 21 oktober 2020. https://vimeo.com/471150756

2) Engelstalige versie van het citaat van Smith et al.

The most important finding was that the capacity or leadership did not revolve around the character or actions of leaders in isolation but rather around individuals’ capacity to make meaningful contributions to the group in ways which made sense in terms of its unfolding identity. Those individuals who exert most influence in this process – and hence those who are a source of most leadership – are those who achieve legitimacy by proving willing and able to represent and advance the group and its cause.

Bart Schipmölder
Directeur-bestuurder NSO-CNA Leiderschapsacademie

Naar onze andere blogs