Beïnvloeden van veranderbereidheid bij onderwijsinnovatie
Op zoek naar een handelingsrepertoire voor schoolleiders om te sturen op diepgelegen thema’s bij onderwijsvernieuwing
Philip de Vries, mei 2020
Kun je de veranderbereidheid van docenten beïnvloeden?
In dit onderzoek wordt de vraag beantwoord op welke manieren de afdelingsleiders bovenbouw van het Amstelveen College de veranderbereidheid van hun docenten kunnen beïnvloeden, ten aanzien van de invoering van eigentijds onderwijs. Uit dit onderzoek is ook naar voren gekomen in welke mate de bovenbouwdocenten veranderbereid zijn, welke dieperliggende thema’s bij de docenten leven als het gaat om hun veranderbereidheid en wat de afdelingsleiders binnen deze thema’s doen en/of kunnen verbeteren om meer bereidheid te creëren.
Lage veranderbereidheid
Op het Amstelveen College leek er, volgend uit een tevredenheidsonderzoek onder medewerkers en uitspraken van docenten, een lage bereidheid tot veranderen te zijn. Het Amstelveen College heeft echter, enkele jaren geleden, een nieuw strategisch beleidsplan opgesteld waarin eigentijds onderwijs centraal staat. Binnen dit eigentijds onderwijs is het voor leerlingen mogelijk om individuele leerroutes te doorlopen. Vwo-leerlingen kunnen bijvoorbeeld eerder dan in het examenjaar in enkele vakken examen doen en mavo en havo leerlingen kunnen enkele vakken op respectievelijk havo en vwo niveau afronden. Dit eigentijds onderwijs wordt in schooljaar 2020/2021 in de bovenbouwteams voorbereid, zodat het vanaf schooljaar 2021/2022 daadwerkelijk aangeboden kan worden aan leerlingen die vanwege dit onderwijsconcept voor het Amstelveen College (kunnen) hebben gekozen.
Armenakis et al. (1993), Armenakis en Harris (2002) en Kotter (1996) benoemen in hun studies het belang van veranderbereidheid alvorens een verandering succesvol geïmplementeerd kan worden. Zij schrijven dat een gebrek aan veranderbereidheid de hoofdoorzaak is voor het mislukken van veranderingen. Sturen op de veranderbereidheid is daarom een zinvolle actie. De ogenschijnlijk lage veranderbereidheid van de docenten en de naderende invoering van het eigentijds onderwijs vormden de directe aanleiding voor dit onderzoek. Het doel van dit onderzoek was om manieren te vinden waarop de afdelingsleiders de veranderbereidheid kunnen beïnvloeden, zodat de naderende invoering van het eigentijds onderwijs zo goed mogelijk gaat verlopen.
Naar een model
Eerst is een literatuurstudie gedaan. In de literatuur bleek weinig bekend te zijn over manieren om de veranderbereidheid te beïnvloeden. Volgens Van Teunenbroek en Witte (2019) en Thien (2019) is er hoe dan ook nauwelijks onderzoek gedaan naar de veranderbereidheid of het beïnvloeden daarvan bij docenten. Dit onderzoek draagt in die zin ook hieraan bij en is vernieuwend. Eén van de meest volledige en weinige bronnen inzake het beïnvloeden van de veranderbereidheid dat zich overigens niet in het bijzonder heeft gericht op docenten, is het werk van Metselaar et al. (2018). Volgens Metselaar et al. (2018) wordt iemands veranderbereidheid bepaald door in hoeverre iemand wil, kan en moet veranderen. Zij hebben bovendien een model opgesteld dat uitgaat van veertien factoren die van invloed zijn op iemands veranderbereidheid en dat gebaseerd is op eerder verricht onderzoek (Piderit, 2000; Bovey & Hede, 2001; Ajzen, 1991). Dit model is in dit onderzoek als leidraad gebruikt. Metselaar et al. (2018) hebben aan de hand van dit model ook een gevalideerde survey ontwikkeld waarmee de veranderbereidheid in kaart kan worden gebracht. Deze survey is in dit onderzoek ingezet.
Praktijkonderzoek
Om te bepalen op welke manier(en) de afdelingsleiders de veranderbereidheid van hun docenten kunnen beïnvloeden, is na de literatuurstudie een meervoudige casestudy gedaan. De cases bestonden uit het mavo, havo en vwo bovenbouwteam. Eerst is de gevalideerde survey van Metselaar et al. (2018) afgenomen onder alle bovenbouwdocenten, gesorteerd op team. Het doel hiervan was om een eerste indruk te krijgen van de veranderbereidheid. Uit de resultaten van de survey is vastgesteld dat de veranderbereidheid van de docenten inderdaad matig te noemen is en kan worden vergroot. Per team is vervolgens een focusgroep gehouden, waarin bij een afvaardiging van de teams is doorgevraagd op de uitkomsten van de survey. De uitkomsten van de survey dienden als topics voor de interviews in de focusgroepen. In elke focusgroep verschoof het gespreksonderwerp van de survey echter al snel naar een aantal ogenschijnlijk dieperliggende thema’s, ongeacht het onderwerp van de survey dat ter sprake kwam. Uit de analyse van de interviews in de focusgroepen zijn, na een cross case analyse over de drie verschillende teams, een zestal dieperliggende thema’s naar voren gekomen die bij de docenten van het Amstelveen College leven als het gaat om hun veranderbereidheid. Deze thema’s, in volgorde van belangrijkheid, zijn: 1. de docentenparticipatie, 2. de focus op de verandering, 3. de facilitering, 4. de communicatie, 5. het onderling leren en 6. het vertrouwen van de leidinggevende.
6 handelingen om de veranderbereidheid te beïnvloeden
De thema’s ‘docentenparticipatie’, ‘focus’ en ‘facilitering’ kwamen in alle teams terug en liepen als rode draad door de interviews heen. Twee thema’s kwamen in twee teams terug: ‘communicatie’ in het mavo en havo team en ‘leren’ in het havo en vwo team. Ten slotte kwam één thema alleen voor in het vwo team: het ‘vertrouwen’. Deze zes thema’s zijn voor de docenten van het Amstelveen College belangrijk als het gaat om hun veranderbereidheid. De afdelingsleiders moeten zich op deze thema’s richten om de veranderbereidheid van hun docenten te beïnvloeden.
Aansluitend zijn bij deze gevonden thema’s handelingen voor de afdelingsleiders vastgesteld, waarmee zij de veranderbereidheid van hun docenten positief kunnen beïnvloeden. Deze handelingen zijn hieronder samengevat weergegeven (eveneens in volgorde van belangrijkheid).
Om de veranderbereidheid positief te beïnvloeden, moeten de afdelingsleiders:
- docenten betrekken bij de verandering;
- ervoor zorgen dat de verandering voldoende aandacht krijgt;
- zorgen dat de randvoorwaarden op orde zijn;
- zorgen voor een goede communicatie tijdens de verandering;
- zorgen dat van en met elkaar kan worden geleerd;
- vertrouwen geven aan hun docenten.
In de infographic van figuur 1 zijn deze handelingen in paars weergegeven en verder in groen uitgewerkt tot concrete acties. Figuur 1 vormt een handelingsrepertoire voor de afdelingsleiders om de veranderbereidheid te beïnvloeden. Tevens zijn in deze figuur de factoren die volgens de literatuur van invloed zijn op iemands veranderbereidheid weergegeven in blauw. Zo zijn de veertien factoren die volgens het model van Metselaar et al. (2018) van invloed zijn op de veranderbereidheid, in een blauwe ‘draaiende ring’ om de uitkomsten van dit onderzoek geplaatst. De reden hiervoor is dat deze factoren niet allemaal uit dit onderzoek naar voren zijn gekomen, maar wel uit de literatuur volgen en als belangrijke input dienden voor de survey en de onderwerpen van de focusgroepen.
Het model
Enkele van bovenstaande dieperliggende thema’s en manieren voor afdelingsleiders om de veranderbereidheid te beïnvloeden, zijn niet of nauwelijks in de literatuur terug te vinden en zijn ook niet terug te vinden in het model van Metselaar et al. (2018). Dit betreft de thema’s ‘facilitering’, ‘communicatie’ en ‘leren’, ofwel dat de afdelingsleiders ervoor moeten zorgen dat de randvoorwaarden op orde zijn, er aandacht is voor goede communicatie en dat ervan en met elkaar geleerd kan worden. Met deze nieuwe kennis kan het model van Metselaar (2018) eventueel in de toekomst worden verrijkt. Vervolgonderzoek moet uitwijzen of deze thema’s en handelingen ook buiten de grenzen van het Amstelveen College toepasbaar zijn. Dat geldt ook voor het gehele handelingsrepertoire, zoals is weergegeven in figuur 1. Dit onderzoek heeft echter een goed eerste model, een eerste repertoire, opgeleverd met thema’s en handelingen om de veranderbereidheid van docenten te beïnvloeden. Hiermee kunnen de afdelingsleiders van het Amstelveen College vanaf komend schooljaar aan de slag.
Ten tijden van zijn onderzoek werkte Philip op het Amstelveen College. Philip is nu Conrector Onderwijs op het Veurs Lyceum in Leidschendam.
Lees hier de scriptie van Philip.
