Over Strategisch Onderwijskundig Leiderschap
Docenten Rob Mioch en Robert-Jan Simons over Strategisch Onderwijskundig Leiderschap:
“Schoolleiders hebben dagelijks te maken met uitdagende vraagstukken. Deze opleiding geeft ze houvast”
NSO-CNA en Sioo verzorgen samen de 4-daagse opleiding Strategisch Onderwijskundig Leiderschap. Docenten Robert-Jan Simons en Rob Mioch vertellen wat de opleiding behelst.
Voor wie is Strategisch Onderwijskundig Leiderschap bedoeld?
Rob: “In één zin: voor leidinggevenden uit het vo, hbo én mbo, die slagen willen maken met dringende en complexe vraagstukken bij het werkend krijgen van vernieuwing.
Schoolleiders staan voortdurend voor fundamentele keuzes over de richting waarin de school en de opleidingen zich willen ontwikkelen. Om die vervolgens te verwerkelijken in de praktijk van alledag.”
Welke ‘dringende en complexe vraagstukken’ bedoelen jullie precies?
Rob: “Die vraagstukken verschillen per type onderwijsorganisatie. Zo zijn scholen in het vo nu veel bezig met de discussie rond al of niet uitgestelde niveaukeuze en daar bijhorende verlengde brugperiode. En natuurlijk de hoofdbrekens die het lerarentekort oplevert.
Op het mbo speelt de vernieuwing van kwalificatiedossiers (waarbij studenten pas later een specialisatie kiezen in hun vakgebied), flexibiliseren van opleidingen en het werk maken van een leven lang leren, samen met partners in de omgeving. Allemaal tegelijk. Dat heeft impact op de werkwijze van medewerkers.
En het hbo, tot slot, stoeit met curriculumvernieuwing, anders inrichten van opleidingen met bijbehorende hergroepering van teams.”
Robert-Jan: “Deze strategische thema’s vragen op veel vlakken verandering: in inhoud, samenwerking, organisatie en gedrag. Dat maakt ze – zoals gezegd – complex. En ja, ook dringend, omdat het de kern van het leerproces raakt.
We horen het veel van deelnemers: ‘We moeten zorgen dat we een lerende organisatie worden.’ En wat is een lerende organisatie? Eén waarin niet alleen studenten leren, maar óók docenten en teams. Alleen dan kom je tot een goede aanpak van allerlei complexe kwesties, die soms vanuit het niets komen.
Maar hóe zorg je voor die verandering? Hoe word je een ‘lerende organisatie’? Dáár gaat onze opleiding Strategisch Onderwijskundig Leiderschap over.”
Rob: “We hebben gemerkt dat deelnemers het waarderen dat we onze inhoud toesnijden op context van het onderwijs. De opleiding geeft schoolleiders het houvast dat ze bij deze vraagstukken zoeken.”
Waar ligt het accent tijdens de opleiding?
Robert-Jan: “Er zijn 2 sleutelelementen, die dan ook uitgebreid aan bod in onze 4 bijeenkomsten.
Allereerst een visie op leren. Vaak is er alleen een onderwijsvisie. Je hebt een samen met het team uitgesproken en gedeelde visie op leren nodig om het leren vorm te geven. Een goede visie op leren vorm je door 2 kernvragen te beantwoorden: hóe leren we, en wát leren we?
Bij het vormen van die visie is het cruciaal dat je tegelijkertijd draagvlak ervoor creëert. Het is belangrijk dat docenten zeggen: zó willen we werken in het contact met studenten en leerlingen.
Voor een leidinggevende is het cruciaal te weten wat eigenaarschap dan inhoudt en hoe je dat krijgt. Want iederéén heeft wel een visie op leren. Maar die lopen vaak uiteen en kunnen niet allemaal naast elkaar bestaan. Je moet dus een werkwijze creëren om – ondanks alle verschillende opvattingen – samen uit te komen op een gezamenlijke visie.”
Rob: “Het tweede sleutelelement is weten wat nodig is om een ontwikkeling op gang te brengen. Belangrijk is recht te doen aan alle betrokkenen. Bijvoorbeeld een werkomgeving waarbinnen je fouten mag maken, en ondanks meningsverschillen open het gesprek met elkaar aangaat.
Aan die lerende, veilige cultuur ontbreekt het vaak in teams. Dat leidt er meer dan eens toe dat men moeilijke gesprekken uit de weg gaat. Anders krijg je maar ‘gedoe’. Maar juist dat gedoe moet je opzoeken. Om op een constructieve manier de ontwikkeling in school aan te zwengelen.
Je hebt altijd verschillende opvattingen in een team. De crux is dat aan te gaan zonder dat het een strijd wordt. Of dat mensen aan de kant gezet worden. Je wilt juist verschillen benutten om tot kansen en oplossingen te komen.”
Hoe helpt de opleiding schoolleiders concreet om complexe vraagstukken aan te pakken?
Rob: “Om antwoorden te vinden én keuzes te maken, heeft de schoolleider op 3 vlakken kennis en kunde nodig:
- Strategie: welke kant willen we op met de organisatie?
- Onderwijskunde: wat zijn bruikbare inzichten in het leren van studenten én de organisatie?
- Leiderschap: wat heb ik te doen als leidinggevende?
Niet voor niets heet de opleiding ‘Strategisch Onderwijskundig Leiderschap’.”
Die kennis en kunde leidt – in combinatie met ervaring – tot wat we ‘onderbouwd handelen’ noemen. Dat versterkt het handelen van de schoolleider, bij welk vraagstuk dan ook.
Als je met een strategische vraag aan de slag gaat, levert dat direct allemaal vragen op: wat doen we nu al? Wat lukt goed en wat niet? Waar lopen we tegenaan? Waar zijn we het met elkaar over eens, en waar liggen de verschillen? Wat willen we anders, wat weten we uit onderzoek hierover en wat gaan we doen?”
Robert-Jan: “Van oudsher zijn we geneigd om medewerkers naar een opleiding te sturen om kennis op te doen. Maar dat is niet de effectiefste, laat staan leukste manier. Daarom leggen we bij SOL ook veel nadruk op leren op de werkplek, actief dagelijkse ervaringen gebruiken voor het leren.
Werkplekleren moet je wel goed organiseren om er het meeste uit te halen. Neem het lerarentekort als voorbeeld: mogelijke oplossingen daarvoor zijn om lesuren te verlengen. Maar doe je dat 5 minuten, 10 minuten of nog langer? Dat kun je ‘gewoon’ uitproberen. Vervolgens vergelijk je elkaars ervaringen om te bepalen wat het beste werkt. En als je daar dan ook kennis uit onderzoek bij haalt, denk aan de mogelijkheden die de NRO-Kennisrotonde biedt, kun je je besluit onderbouwen.
Kijken hoe anderen het op hún werkplek doen, andere scholen bezoeken, ervaringen uitwisselen en ontdekken welke oplossingen goed werken, is ook stimulerend. Dat merken we al tijdens onze 4 bijeenkomsten, waar volop plannen, twijfels en oplossingen ter sprake komen.”
Welke rol speelt de schoolleider precies bij complexe vraagstukken?
Robert-Jan: “De schoolleider is de regisseur. Hij of zij is ervoor verantwoordelijk dat het proces – zowel bij het vormen van een visie op leren als bij het oplossen van complexe strategische thema’s – iedereen samenbrengt.
Rob: “Wat met klem iets anders is dan mensen verplichten in een en dezelfde richting dingen op te lossen. Een kreet die ons steeds meer stoort is ‘alle neuzen dezelfde kant op’, terwijl die houding weinig constructief is. Het zorgt voor schijneenheid. Wat krijg je dan? Dat veel mensen achterover leunen, niet meedoen, afhaken.
Daarom ligt er tijdens SOL ook veel nadruk op de persoonlijk professionele identiteit van de leidinggevende. Want je leiderschap krijgt gezicht in de interactie met allerlei betrokkenen over de gewenste of in gang gezette koers van de opleiding. Welk gezicht laat je zien als het erom gaat? Dat is de derde sleutel bij het regisseren van ontwikkeling en vernieuwing. We besteden er bewust aandacht aan. Want we merken dat deelnemers ook behoefte hebben aan oog voor hun eigen doen en laten.”
Hoe gaan deelnemers te werk tijdens de opleiding?
Robert-Jan: “Om de opleiding direct relevant te maken, gaat eenieder aan de slag met een actueel vraagstuk uit hun eigen organisatie. Zo kunnen wij hele specifieke kennis en vaardigheden aanreiken. Die ze vervolgens direct kunnen toepassen in hun situatie.
Zo ontwikkelen de schoolleiders zich al onderzoekend. Want bij complexe vragen heb je niet altijd direct de antwoorden. Soms moet je eerst met elkaar aan de slag en kennis benutten. Om in stapjes te kijken waar je terechtkomt, wat de uitkomsten zijn, en hoe je dan weer verder komt. ‘Action learning’, noemen we dat.”
In totaal zijn er 4 opleidingsdagen, verspreid over 4 maanden. Tussen de opleidingsdagen gaan de deelnemers aan de slag met hun eigen vraagstuk.
Ben je enthousiast geworden over SOL? We starten regelmatig met nieuwe groepen.
Lees ook voor welke vraagstukken oud-studenten van SOL stonden, waarom zij besloten deze opleiding te volgen, en wat het hen opleverde: