Opleiden op Curaçao

NSO-CNA verzorgde in de eerste week van december 2018 een Oriëntatie op leiderschap en een op maat gemaakt programma Schoolleider Basisbekwaam voor de medewerkers van de  Stichting RK Centraal Schoolbestuur Curaçao. Namens NSO-CNA reisden Brigit Verbeek en Frans Grobbe af naar Willemstad. Voor hun een kans om hun cultureel schakelvermogen, ofwel hun interculturele competentie, te ontwikkelen. Brigit geeft in deze blog een korte impressie van deze enerverende en inspirerende ervaring.

Deel 1- Terug naar de verwondering

Naar een onderzoekende houding.

Mijn kennismaking met Curaçao begint in de rij op het vliegveld. Wij zijn net aangekomen na een vlucht van 10 uur en staan in een lange rij voor de douane. Hoewel ik redelijk achteraan sta, sluiten er nog passagiers achter mij aan. Het valt me op dat het allemaal ouders met kleine kinderen zijn. Allen uitgeput van de lange reis. De ouders hebben natuurlijk eerst de kinderwagen op moeten halen en zijn daardoor zo laat. Ik moet denken aan de reizen met mijn kinderen, waar ik als ouder met kleine kinderen altijd voorrang kreeg. Waarom gebeurt dat hier niet?

Ik word onrustig en kijk rond of ik iemand aan kan spreken. Deze ouders moeten toch voorrang kunnen krijgen. Moet ik uit de rij stappen en iemand aan zijn jasje trekken? En wie dan? Wat zouden ze eigenlijk vinden van een Nederlandse dame die wel komt vertellen hoe het moet?

Een jongetje begint hartverscheurend te huilen en nadat de hele rij al een keer heeft omgekeken, komt een beveiliger het stel halen en mogen ze voor. Achter de rij rolstoelen met bejaarden, die wel voorrang krijgen. De rest van de ouders laat hij staan.

Peinzend blijf ik achter. Zou het altijd zo gaan? Had deze beveiliger ook iedereen naar voren mogen halen, of mag hij dat niet doen zonder toestemming? Wat heeft mij tegengehouden om iets te doen?

Komende week gaan we schoolleiders opleiden en een behoefte onderzoek naar leiderschapsontwikkeling in Curaçao. De plek die ik mezelf hierin toedicht, is die van onderzoeker. Goed kijken en luisteren wat er speelt, aansluiten bij wat er is en verder brengen dan waar ze zijn. Dat betekent observeren en niet gelijk je eigen referentiekader als uitgangspunt nemen. Mijn eerste oefening had ik gelijk achter de rug.

Deel 2 – Papiamento

Een leerproces is een nieuw omgeving.

“Bon dia!” zeg ik wanneer ik de dag start met de groep adjuncten en directeuren van basisscholen in Curaçao. “Bon dia!” beantwoorden zij in koor. Vervolgens start ik in het Nederlands de training. Hoewel Papiamento de voertaal hier is, is een opleiding in het Nederlands geen probleem. Tot op zekere hoogte dan en ik kom daardoor tot een verrassende ontdekking.

Ik versta geen woord

Na een dynamische kennismaking en het theoretisch kader gaan we, sociaal constructivistisch, veel in wisselende groepen aan het werk. In de kleine groepjes zit veel energie en er wordt veel uitgewisseld. In het Papiamento. Ik loop rond, maar versta er geen woord van. Op een gegeven moment pakt een groepje allemaal hun mobiel. Het non-verbale teken, zo blijkt, dat ze klaar zijn met de opdracht.

Tijdens de plenaire terugkoppeling ontdek ik dat de opdracht anders is uitgevoerd dan ik had bedoeld. Ook heb ik geen informatie over hoe ze hebben gecommuniceerd. Tijdens de plenaire terugkoppeling valt de groep stil en heb ik moeite om ze met praktijkvoorden te laten komen. Ook zie ik dat sommigen zich verschuilen aan de lange grote tafel waar we aan zitten.

Wat te doen?

Dat ik iets anders te doen heb, is duidelijk. Ik realiseer me hoeveel informatie ik normaal altijd uit een groep haal als ik rondloop: over het verloop van de opdracht, het niveau van communiceren, relevante casuïstiek en het welbevinden van de deelnemers. Nu mis ik dat, en ik mis ook informatie over hoe het voor hen is om in deze samenstelling te leren van elkaar. En de grote tafel werkt ook al niet mee.

De volgende dag gaat over communicatie. De ruimte bestaat gelukkig ook uit een helft met alleen stoelen en ik besluit daar een kring van te maken met een groot whiteboard. Ik heb alle namen geleerd en naast “Bon dia”, groet ik iedereen die binnenkomt bij naam. Ik vertel ze bovenstaande bevindingen en deel mijn zoektocht om plenair meer uitwisseling te krijgen over de opbrengsten. Die dag wisselen we af van kring naar grote tafel waar nu gemakkelijker allerlei casuïstiek wordt gedeeld. Ze blijven in hun voertaal uitwisselen, maar ik voel me meer verbonden door deze centrale uitwisseling en kan dichter op de huid komen.

Deel 3 – Curacao

Het grote probleem achter een ogenschijnlijk kleine bevinding.

Wanneer ik in het kader van een opdracht over visieontwikkeling de deelnemers vraag om hun “why” van iets wat ze teweeg willen brengen aan de groep te presenteren, blijft iedereen zitten. Na verschillende aansporingen zijn er drie deelnemers die het aandurven. De volgende dag vraag ik wat hen tegenhield en één van de redenen was de Nederlandse taal. Achter deze ogenschijnlijk kleine gebeurtenis blijkt een groot probleem van Curaçao schuil te gaan.

Sinds Curaçao zich onafhankelijk heeft gemaakt van Nederland wordt op het eiland minder Nederlands gesproken. Steeds meer basisscholen stappen af van de Nederlandse taal en bieden alleen Papiaments aan. De scholen in het Voorgezet Onderwijs, op havo en vwo niveau, hebben daarentegen Nederlands als voertaal. Op deze scholen is voor slechts 20% van de leerlingen een plek. Kinderen die alleen Papiaments spreken, zullen daardoor geen toegang tot onderwijs op een havo en vwo niveau kunnen krijgen.

De basisscholen die wel Nederlands aanbieden worstelen met het aanleren van beide talen in groep 3 en 4 , wat voor de kinderen erg verwarrend is. Ook zijn er steeds minder docenten, die Nederlands kunnen praten, zoals blijkt uit de ervaringen in mijn groep. Men verwacht dat het Nederlands zal verdwijnen. Het eiland heeft alleen geen knowhow om bijvoorbeeld Engels tweetalig op niveau aan te bieden.

Na vele regeringswisselingen zit het eiland in een recessie. Curaçao kent veel uitdagingen en één daarvan is het onderwijs. Gezinnen op het eiland kennen veel sociale problemen, waar de scholen mee moeten dealen. Schoolgebouwen zijn sterk verouderd, ICT voorzieningen zijn minimaal en er is een lerarentekort. Ook de leermiddelen zijn, in het Papiaments, beperkt. De schoolbesturen zullen zich moeten bezinnen op het onderwijs. En de schoolleiders moeten in deze omstandigheden dag in dag uit leiderschap tonen.

Hoewel ze de opdracht lastig vonden en ze het niet in hun voertaal konden doen, gingen ze één voor één voor de groep om hun boodschap vanuit hun “why” te presenteren, een klein maar belangrijk stapje in leiderschapsontwikkeling.

Brigit Verbeek, leiderschapsontwikkelaar bij NSO-CNA