Eeuwig Vliegeren

Mart Petri, NSO docent van het eerste uur, is op 79 jarige leeftijd op 4 november 2022 overleden.

Mart Petri en zijn vliegermodel voor schoolontwikkeling zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Omdat hij docent van het eerste uur was bij – toen nog- NSO, staan we graag stil bij wat hij voor het onderwijs en voor de NSO heeft betekend.

Rob Mioch over hoe Mart door te ontregelen nieuwe creativiteit opriep

Ik heb Mart op drie manieren meegemaakt. Als student van de eerste lichting NSO-ers, later als collega en zijn leidinggevende bij APS, landelijk centrum voor schoolontwikkeling. En samen op pad in Bulgarije waar we betrokken waren bij een project van de Wereldbank op het moment dat Bulgarije toe wilde treden tot de EU en om die reden aan schoolverbetering moest doen. Bulgarije dat, nadat de toetreding gelukt was, het project acuut stop zette.

Je hebt deze drie omgevingen bij elkaar nodig om Mart en zijn relativisme te doorgronden.

Voor veel NSO-studenten van dat eerste uur was Petri een legendarische docent, omdat hij met zijn kenmerkende manier van doen een wereld opende die liet zien dat er te kiezen viel in welke richting je de school wilde ontwikkelen. Uit de evaluatie van zijn bijdrage in dat eerste NSO-jaar spreekt waardering voor zijn uitgebreide ervaring, de vrije ruimte om zelf na te denken en zijn humoristische benadering. De diagnose die je met zijn model kon doen, leverde op dat je ineens snapte wat er op ieders school aan de hand was. Waarom het niet liep tussen leiding en secties of tussen leiding en onderbouwteam, volgens Mart. Dat, nadat de kwartjes waren gevallen het échte werk begon, was andere koek. Zoals een collega student ervaarde toen ze als net benoemde rector Mart inschakelde als raadgever. En Mart al na een paar zinnen antwoordde: kansloos!  Het illustere was: dat bleek kort daarop ook zo uit te pakken.

Mart Petri wist met zijn volledig doorleefde bagage in alle vriendelijkheid en op een ontspannen manier altijd fijntjes te laten merken dat je nooit genoeg snapte en vond dat jouw diagnose toch wat oppervlakkig bleef.

Zijn werk is ontstaan door de samenwerking met Ernst Marx- als hoogleraar eveneens verbonden aan NSO en Leon de Caluwé, die in die tijd nog aan KPC-groep verbonden was als onderwijsadviseur. In die tijd gingen ze gedrieën door het land met het CaMaPe model. Dit kijkraam was onderdeel van landelijke schoolontwikkelingstrajecten in de jaren tachtig. Mede door het eerder in gang gezette beleid van onderwijsminister Jos van Kemenade, werd heel onderwijsland in beweging gebracht.

Met zijn vlieger, metafoor voor schoolontwikkeling, heeft Mart meer dan dertig jaar bij heel wat directies vanzelfsprekendheden doorgeprikt. Uiteindelijk mondde al deze ervaring uit in een dissertatie. Zowel in ons land als ook internationaal was samen vliegeren zijn handelsmerk tot aan zijn pensioen.

In de omgang was Mart van het ontregelen, hij wilde je altijd nog weer meer op een ander been zetten. Je moest ervan houden. Bij mij was dat zo, omdat het steevast creatieve energie opriep. En dan nam ik voor lief dat hij weer eens te laat kwam of op de verkeerde plek was. Zoals die ene keer dat hij een aanrijding had veroorzaakt met zijn oude citroen CX, uit zijn auto stapte en quasi onbevangen tegen de andere partij zei: ‘zag u het óók te laat?’

Rob Mioch

Marcella Blok over Mart en vliegeren

Mart Petri is zeker twintig jaar verbonden geweest aan de Nederlandse School voor Onderwijsmanagement.  Ernst Marx,  één van de oprichters van de NSO, was de promotor van Mart Petri bij zijn proefschrift “Samen Vliegeren” in 1995. Hier verscheen het woord “vliegeren” voor het eerst en veel generaties NSO’ers zijn opgeleid met de latere publieksuitgave “Schoolontwikkeling, van verbetering naar verandering”.  Mart deelde zijn 5 stadia van ontwikkeling van scholen in in een vliegermodel.  Eigenlijk zijn het twee vliegers: één voor de inhoud van het onderwijs en één voor de organisatie. Die twee modellen, indien beide  hetzelfde stadium van ontwikkeling laten zien, beschrijven een stabiele en goed werkende school, die echter niet makkelijk bereid is verder te ontwikkelen. Als de beide modellen enigszins verschillen, is er een kleinere of grotere instabiliteit, die enerzijds tot spanning kan leiden, maar anderzijds ook motiveert tot verandering, tot afstemming van beide.

Het vliegermodel is een middel om de school te diagnosticeren. Waar staan we? Het boek bevat vragenlijsten en procedures, waarmee de schoolgemeenschap zelf de diagnose kan stellen, mits goed begeleid. Dit gezamenlijk proces is behulpzaam bij het creëren van draagvlak voor verandering. Na de uitgave voor voortgezet onderwijs, verschenen ook een uitgave voor mbo scholen en vertalingen van beide boeken.

Alle studenten moesten een diagnose van hun eigen school maken. De colleges van Mart waren voor de meeste studenten een bijzondere ervaring. Het is elders al genoemd: Mart was uniek en uitdagend in zijn communicatie en werkwijze. Voor de studenten van de NSO, leidinggevenden in scholen die juist voor nieuwe inzichten kwamen, een uitgelezen kans om eens heel anders naar hun eigen dagelijkse praktijk te kijken.

Marcella Blok

Reina de Wit: bericht van een paranymf

Wat een schokkend bericht. En bijzonder hoe opeens mijn vele ontmoetingen met Mart aan mijn innerlijk oog voorbijtrekken. Een bijzondere vriend, sommige periodes meer nabij, andere periodes meer op afstand.
Ik heb Mart ontmoet toen ik werkte op de afdeling nascholing van de lerarenopleiding aan de Hogeschool Holland en hij op het APS. Hij was bezig met de ontwikkeling van zijn ‘vliegermodel’ en gebruikte mij als klankbord daarbij. Bij zijn promotie was ik -samen met Leon de Caluwé- paranymf.
We ontdekten al gauw dat we op dezelfde dag jarig waren. Ik zal nooit vergeten hoe hij op een avond -21 mei ergens eind jaren ’80- onverwacht aanbelde en met een ongelooflijk kitscherig metallic kleurig servies voor de deur stond. Kort daarvoor, toen ik samen met hem terugliep van een werkbespreking, had ik in een etalage dit servies zien staan. Mart had mijn verraste uitroep ‘oh, moet je dat zien!’ gehoord als bewondering.
Jarenlang hebben we rond de 21ste mei samen onze verjaardag gevierd met een lunch waarbij we onze levens doornamen. Op de Mart-manier – altijd een beetje vreemd. In de coronaperiode is daar de klad in gekomen.
Een bijzondere vogel is weggevlogen.

Reina de Wit

Wij zijn Mart dankbaar voor zijn grote bijdrage aan en zijn betekenis voor onze stichting. Je zou met Mart kunnen zeggen dat hij ons heeft geleerd dat leiderschapsontwikkeling gaat over ruimte creëren door eerst te ontregelen om daarna vrijuit te kunnen vliegeren. Wij wensen zijn dierbaren sterkte bij het dragen van dit verlies.

Wil je reageren op het overlijden van Mart, dan kan dat in het online condoleanceregister.