Benedictijns leven in deze tijd: Stuurmanskunst

Pim Visser, 10 januari 2022

Nederland kent momenteel naast 12 miljoen bondscoaches ook nog 9 miljoen virologen, 11 miljoen vaccinatie-experts, 7 miljoen klimaatdeskundigen en minstens 6 miljoen premiers en ministers van Volksgezondheid. Ik hoor en lees veel ‘monopolie op de waarheid’, veel ‘zeker weten’, veel ‘wijzen naar anderen’ en weinig ‘dialoog’. Hoe moet je hier in hemelsnaam leiding aan geven, koers blijven houden, inspelen op veranderende omstandigheden en voorop blijven gaan in de wedstrijd? Een forse opdracht voor het nieuw aangetreden kabinet, maar ook voor al die leidinggevenden in de verschillende sectoren van de maatschappij. Wellicht kunnen ze / we hierin wat leren van de Benedictijnen.

Benedictijnse stuurmanskunst

Wil Derkse, filosoof en scheikundige, schreef in het begin van deze eeuw een prachtig boekje over ‘Benedictijnse spiritualiteit voor het dagelijkse leven’[1]. De levensregel van Benedictus (geschreven in de tweede helft van de zesde eeuw!) wordt hierin vertaald naar het leven van vandaag de dag. In 2021 schreef Derkse een nieuw boek en nu over leidinggeven volgens Benedictijnse principes met de titel ‘Benedictijnse stuurmanskunst’[2]. Op de voorkant van het boek zie je een foto van een wedstrijdroeiboot: vier-met-stuurman (-vrouw). De leider (de stuurman) heeft als enige vol zicht op de koers, de koers en de tactiek zijn van tevoren met de roeiers besproken, maar tijdens de race vertrouwen de roeiers op hun stuurman en geven ze alles wat ze hebben. De stuurman hoeft geen ‘zwaargewicht’ te zijn (liever niet) en zeker ook niet de sterkste van de boot of de beste roeier, maar het is de persoon die het ritme aangeeft, de richting vasthoudt en zorgt dat er geen ongelukken gebeuren. De roeiers zien de finish zelf niet, zij moeten vertrouwen op hun stuurman en om leren gaan met het niet-weten; niet-weten hoever het nog is, niet-weten of de ideale lijn wordt gevolgd en niet-weten hoe het met de tegenstanders gaat. Gewoon hard werken, afstemmen op elkaar, goed luisteren en vertrouwen op het team en de stuurman.

Benedictijnse deugden

Derkse schrijft over een aantal Benedictijnse deugden die ons kunnen helpen (zowel de roeiers als de stuurman) in het dagelijkse leven (de wedstrijd). Als eerste noemt hij ‘ausculterend leven’: openhartig luisteren, horen wat er gaande is, beoordelen wat je te doen staat en zo nodig handelen, in actie komen. In dit verband gebruiken de Benedictijnen het begrip ‘obedientia’ en dat is letterlijk ‘gehoor geven’, doen wat de situatie of de ander van je vraagt door eerst heel goed te luisteren met je hart.

Een tweede deugd is ‘stabilitas’: volharding, erbij blijven, niet opgeven als het tegen zit, ja zeggen tegen de mens die een beroep op je doet en niet weglopen voor je verantwoordelijkheid. Ik zag in december de gruwelijke beelden van door tornado’s totaal verwoeste dorpen in Kentucky en op de puinhopen stond een man met bezem die 600 kilometer had gereisd om zijn ‘buren’ te komen helpen. Dat lijkt me stabilitas in de praktijk brengen, zelfs zonder dat je dat gevraagd is.

Conversio morum is een derde Benedictijnse deugd: verandering van je levensstijl. Interne groei om je geleidelijk te wenden naar (con-versio) goede gewoonten die vruchtbaarder en levenwekkender zijn. Dus niet ‘zo ben ik nou eenmaal’ en ‘zo doen we dat hier’, maar wat zijn de werkelijk goede dingen om te doen en hoe kan ik mij daar verder in ontwikkelen. Als voorbeelden van een vruchtbare levensstijl noemt Benedictus de cultivering van de stilte (silentium), momenten van prikkelluw of digiluw leven, geconcentreerd met een taak bezig zijn, wandelen of fietsen in de natuur. En een ander voorbeeld van vruchtbaar leven is ‘benedicere’, het spreken van ‘goede woorden’; constructieve gesprekken, bemoedigende woorden, welgemeende complimenten i.p.v. ‘maledicere’; kwade woorden vanaf de zijlijn, via social media, vanachter je veilige laptop op zolder.

Niet-weten

Misschien is 2022 wel een mooi moment om vaker niet-te-weten, meer openhartig te luisteren naar anderen, eigen ingeslepen gewoonten onder de loep te nemen en ‘goede woorden’ te spreken via Zoom of tegen de paar bezoekers die je nog mag ontvangen. Een boek dat ik de komende tijd met belangstelling ga lezen heeft deze inspirerende titel: De wijsheid van het niet weten.[3]