Hoe vitaal is jouw school?
Het gaat er hier niet om of de school levendig is, dat zal vast wel. Ook niet of er fruit en zo te koop is, in plaats van zoetigheid en vettigheid? Dat is wel gezond natuurlijk, maar daar gaat het begrip vitaal niet over. In het systeemdenken – en wie doet dat niet tegenwoordig – gaat vitaliteit van een school over hoe ze in staat is voortdurend balans te houden met de veranderende buitenwereld. Dus of je school voldoende aanpassingsvermogen heeft. Of zoals het tegenwoordig ook wel heet: of de school wendbaar is, of zelfs agile.
Levensvatbaarheid van de school
In deze blog, de derde rond de module School en Omgeving in de modulaire master van NSO-CNA, ga ik in op dit vitaliteitsbegrip, en hoe je weet of je school voldoende vitaal is. In deze module werken we overigens niet met het woord vitaliteit, maar noemen we dit: levensvatbaarheid. Best een zware term, maar in het systeemdenken heel gewoon. Studenten maken een analyse van de levensvatbaarheid van hun school, waarbij ze gebruik maken van het Viable System Model (VSM) van Anthony Stafford Beer. En vaak, heel vaak, hoor ik van onze studenten dat ze nog nooit zo naar hun school hebben gekeken, en hoeveel dat toevoegt. Dat is bemoedigend.
Adequaat omgaan met informatie
Waar gaat het in dat VSM om? Beer (psycholoog, systeemdenker, filosoof en een veel gelauwerd wetenschapper) gaat uit van de enorme, haast eindeloze variëteit in de omgeving van de school. Er is zo veel informatie in de buitenwereld: wensen van leerlingen en ouders, wensen van ‘het veld’, het vervolgonderwijs. Maar ook van gemeente, inspectie, werkgeversverenigingen, bonden. En nog informatie over wat andere scholen in de omgeving doen, de arbeidsmarkt, de kinderopvang. En dan vergeet ik nog van alles. Beer stelt dat het voor behoud van levensvatbaarheid noodzakelijk is om ‘goed’ met al deze informatie om te gaan, en daarop binnen in de school adequaat te reageren. Dat lijkt eenvoudiger dan het is.
Hierbij gaat het om twee aspecten, twee setjes van ‘dingen om te doen’. In de eerste plaats moet het primair proces zo goed georganiseerd zijn dat dat tevreden ‘klanten’ oplevert. Daartoe is goed georganiseerd onderwijs nodig, maar ook relevante stuurinformatie voor docenten en leidinggevenden. Informatie over hoe jouw onderwijs zich verhoudt tot dat van je collega docenten, hoe jouw team het doet ten opzichte van andere teams, jouw school ten opzichte van andere scholen. Hoe het met de resultaten gaat, met de budgetten. En waar je moet bijsturen. En tenslotte -en daar blijkt het best wel eens aan te schorten- is de onderlinge afstemming binnen het primair proces van belang. Weten docenten van elkaar wat ze doen, en hoe ze dat doen? Krijgen leerlingen geen tegenstrijdige berichten of benaderingen van docenten die elkaars collega zijn?
Als dit allemaal in de orde blijkt te zijn, dan heb je ‘de binnenkant’ voor elkaar.
In de tweede plaats is het van belang dat je in school goed weet wat er buiten allemaal speelt (in de wetenschap, de politiek, de economie, enzovoort) en wat daarvan relevant is voor school. Dat gaat over de krant lezen, op pad zijn in de buitenwereld, contacten onderhouden met relevante actoren in de buitenwereld, congressen en studiedagen bijwonen. En al die kennis en informatie terug de school in brengen. Dan heb je de buitenkant ook voor elkaar.
Tenslotte is het van vitaal belang dat het evenwicht tussen al die activiteit buiten en binnen goed verzorgd wordt. Dat je binnen de goede dingen doet met wat je buiten allemaal opsteekt. En ook: dat je buiten het verhaal over je school zó vertelt, op de ouderavond, de website, dat dat klopt met hoe jullie het echt doen op school. Dat een docent die de website leest zijn eigen school erin herkent. En ook dat is een hele puzzel.
Weet wat je te doen staat
Heeft de (aanstaand) schoolleider op die systematische manier de levensvatbaarheid van zijn school heeft geanalyseerd, dan weet hij wat hem te doen staat, nu en in de toekomst. Nieuwsgierig geworden? Schrijf je in voor de module! Het is een stevige module, maar enorm zinvol, en wie wil dat nou niet?
Charles Engelen is docent van de module Omgevingsgericht leiderschap bij NSO-CNA.