Ben jij bij Team Blauw of toch Team Rood? Een preflectie op de masterclass Duurzaamheid.

Voorafgaand aan de masterclasses van NSO-CNA schrijft Floor Basten steeds een preflectie: een voorbespiegelend stukje over het thema van de betreffende masterclass. Dit is haar preflectie bij de masterclass Duurzaamheid. Deze vindt plaats op 21 december 2022 tussen 9.00 en 12.30 uur te Diemen. Inleiders zijn Kees Klomp en Bas Huijbers. Erbij zijn? Dat kan. Meer informatie en inschrijven kan via onze website. 

Millennium Challenge

Ik denk de laatste tijd vaak aan Paul van Riper. Paul wie? Paul van Riper was als gepensioneerd marinier gevraagd mee te doen aan de Millennium Challenge 2002, een grootschalige simulatie waarmee het Amerikaanse leger de inzet van nieuw materieel wilde oefenen. Van Riper zou leidinggeven aan de tegenstander, een niet nader omschreven vijand met de naam ‘Team Rood’. ‘Team Blauw’ trad als vertegenwoordiger van het Amerikaanse leger op. Kosten van de simulatie, die twee jaar voorbereiding in beslag had genomen: 250 miljoen US Dollar.

Van Riper realiseerde zich dat de Bush regering zou gaan voor de zogenaamde preemptive strike en besloot die voor te zijn door de aanval te kiezen met kamikaze speedboten, laagvliegende commerciële vliegtuigen zonder radiocommunicatie en raketten vanaf de grond. Binnen tien minuten was de Amerikaanse vloot gezonken. Dat was niet de bedoeling van de simulatie, dus de virtuele vloot werd weer opgetuigd en de strijd voortgezet. Maar telkens als Van Riper een strategische zet wilde uitvoeren, kreeg hij een telefoontje van hogerhand, de Witte Cel die als spelleider optrad, dat hij daarmee moest stoppen. Hij mocht het vuur niet meer openen, hij mocht zijn chemische wapens niet inzetten, hij moest zelfs in het open veld gaan zitten om als gemakkelijk doelwit weggeschoten te worden. Na zes dagen droeg Van Riper gefrustreerd het bevel over en ging hij verder als adviseur. Tegen de tijd dat het lukte om Team Rood eronder te krijgen, deels met technologie die toen nog niet eens bestond, was Team Blauw aanzienlijk verzwakt en had het nog maar weinig regionale invloed.

Waarom ik de laatste tijd vaak aan Paul van Riper denk, is omdat hij en de Millennium Challenge voor mij symbool staan voor hoe we vandaag de dag tegen de klimaatcrisis strijden.

Dit is geen spel

In de wetenschap betekent ‘ecologische validiteit’ dat een onderzoek in een dusdanig authentieke omgeving is uitgevoerd, dat de resultaten ook kunnen gelden voor de werkelijkheid. Kort gezegd: een onderzoek naar natuurlijke slaap in een laboratorium met elektroden op je hoofd die met slangetjes in contact staan met monitors, is ecologisch niet valide. Was de Millennium Challenge ecologisch valide? Ja en nee, afhankelijk van je spelopvatting. Grofweg kun je een spel improviserend laten ontstaan of spelen volgens vooraf gestelde regels. Team Rood van Van Riper deed dat eerste, Team Blauw dat tweede, en Witte Cel zag erop toe dat dit laatste gebeurde. “You are playing out of character”, zei Team Blauw leider Buck Kernan tegen Van Riper toen die zich beklaagde, want Team Rood zou nooit kamikazes, commerciële vliegtuigen en grondgeschut inzetten. Pikant detail: het was Kernan die Van Riper had benaderd voor deelname aan de simulatie, met de belofte van vrij spel. Daar hield Van Riper zich dus aan, maar het bleek niet de bedoeling.

De simulatie was een spel, maar om haar goed te kunnen spelen moest de strijd zelf geen spel zijn volgens vooropgezette regels, maar een vrij spel met onverwachte oplossingsstrategieën op basis van eigen inzichten en inschattingen. Met andere woorden: het meeste leerrendement zit erin als je het spel in gaat met de opvatting ‘dit is geen spel’. Dan zou Millennium Challenge ecologisch valide zijn geweest en had het Amerikaanse leger kunnen oefenen in omgaan met onvoorspelbaarheid.

Onvoorspelbaarheid

‘Duurzaamheid’ is tegenwoordig als predicaat onontkoombaar, maar op zichzelf zegt het woord niet zo veel over de wenselijkheid van waar het naar verwijst. Je kunt duurzaam dom bezig zijn. Plastic blijkt super duurzaam. Met de herhaling van het ongewenste effect is het dan misschien beter om over ‘hardnekkig’ te spreken. Zo is het een hardnekkige fout om de polycrisis waarin we ons bevinden aan te pakken volgens de strategie van Team Blauw: denken dat dit een spel is met vooropgestelde regels en de acties van de tegenstander manipuleren door van hogerhand te laten ingrijpen. ‘Polycrisis’ betekent dat meerdere crises op elkaar inwerken en elkaars negatieve effecten versterken. Dat is geen spel. Er zijn geen duidelijke regels. En er is geen hogerhand. Er zijn voor onoplettende Teams Blauw wel zwarte zwanen: gebeurtenissen die ze niet zien aankomen en die verstrekkende gevolgen hebben.

We leren op verschillende manieren van onze fouten. Als we iets willen en we bereiken ons doel niet, dan kunnen we onze strategie aanpassen en kijken of het dan wel lukt. Als dat na diverse pogingen nog steeds niet het geval is, dan kunnen we nadenken over waarden: waarom willen we dit doel eigenlijk? Willen we dat nog steeds of passen we het aan? Ook hier kan een grens aan komen, en wel als er willekeur komt te zitten in de feedback die we krijgen. De ene keer worden we beloond voor gedrag dat de andere keer geen beloning, of straf oplevert. De uitkomsten van wat we doen, zijn voor ons onvoorspelbaar geworden. We bevinden ons dan, met andere woorden, in een breakdown of the normal waar we met onze gebruikelijke logica in denken en handelen niet meer uitkomen, ook niet als we het heel graag willen. De polycrisis is, met andere woorden, een crisis in ons leren. En daarmee is snel een link naar onderwijs te leggen. Kunnen we duurzaam leren improviseren?

Duurzaamheid is meer dan de energietransitie of de eiwittransitie; inzetten op een enkele transitie is speculeren met het succes van technologie die we nog niet hebben en deels met haar eigen schadelijke neveneffecten bijdraagt aan de polycrisis. Het gaat dus niet alleen om technologie. Duurzaamheid vraagt een grondige herziening van wie we denken te zijn op deze planeet, en daarmee een grondige herziening van hoe we denken. Daardoor zijn de kunsten en is filosofie belangrijk om onze verbeeldingskracht op te rekken, net als inzicht in hoe andere levende wezens de problemen in hun (en onze) leefomgeving aanpakken.

Masterclass

Voor schoolleiders is denk ik de (gewetens?)vraag: ben ik bij Team Blauw of toch Team Rood? En hoe ga ik met de bijbehorende mogelijkheden en beperkingen om? Over deze en andere vragen gaan we in de masterclass met elkaar in gesprek.

Kees Klomp is lector Betekeniseconomie bij Kenniscentrum Business Innovation van de Hogeschool Rotterdam en partner van Thrive Institute, denk- en doetank voor de betekeniseconomie.

Bas Huijbers heeft als onderwijspionier verschillende scholen opgericht en is klimaatactivist.

Na aanmelding ontvang je de voorbereidingsopdracht die zij voor onze MEL studenten hebben geformuleerd; voor jou is deze opdracht facultatief.

Inspiratiebronnen

Mijn inspiratiebronnen voor deze preflectie waren:

The black swan. The impact of the highly improbable van Nassim Nicholas Taleb.

Steps to an ecology of mind van Gregory Bateson.

What animals teach us about politics van Brian Massumi

Mijn katten (as always), Paul van Riper, het werk van John Dewey, Bruno Latour, Donna Haraway, Tim Ingold en de wereldwijde beweging die zich inzet voor bescherming van het leven in onze atmosfeer.

Floor Basten
Coördinator en begeleider Onderzoek NSO-CNA Leiderschapsacademie

Naar onze andere blogs