Hoe pakt onderwijs op afstand uit bij leiderschapsontwikkeling?
Een terug- en vooruitblik

Diede Stevens, 2 september 2020

In de opleidingen van NSO-CNA maakten we enkele maanden geleden (noodgedwongen) de overstap naar volledig onderwijs op afstand. We hebben de mogelijkheden én beperkingen ervaren. Hoewel het al lang mogelijk was heeft onderwijs op afstand door de coronacrisis een boost gekregen. Onze ervaringen met het onderwijs op afstand zijn wisselend, we leren in een snelkookpan wat werkt en wat niet werkt.

Crisis versus transformatie

De crisis op zichzelf is geen reden tot transformatie. Transformatie wil je enten op een goede dialoog over wat nodig is en waarom dit nodig is. In de overstap naar het onderwijs op afstand hebben we in eerste instantie spontaan gehandeld en met veel creativiteit geëxperimenteerd. Nu het eerste stof is neergedaald is het interessant om terug te blikken en tegelijkertijd vooruit te kijken. Het onderwijs op afstand is niet het doel. Het doel is de leeropbrengst van onze opleidingen te vergoten. Wat zijn in dat kader de ervaringen met de ‘tijdelijke’ oplossingen? Wat werkt en is effectief, wat werkt niet en waarom niet en welke ontwikkeling is nodig? Om antwoord te kunnen geven op deze vragen hebben we bij NSO-CNA onderzoek gedaan naar de ervaringen van deelnemers en docenten met het onderwijs op afstand.

Wat werkt (niet)?

Welke onderdelen uit de opleidingen van NSO-CNA zijn volgens deelnemers en docenten geschikt om online te geven? Vaak genoemd zijn: theoretische onderdelen en kennisoverdracht, 1-op-1 gesprekken of begeleiding en onderdelen waarbij deelnemers in kleinere groepjes (online) uiteengaan. Opvallend is dat 18% van de deelnemers op de vraag welke programmaonderdelen geschikt zijn om online te verzorgen antwoordt: ‘Niks, zo min mogelijk’.

Wat is volgens deelnemers en docenten niet geschikt om online te doen? Vaak genoemd zijn: leeractiviteiten met veel interactie en persoonlijke groepsgesprekken, de plenaire bijeenkomsten of cursusdagen (lang in een grote groep bij elkaar is erg vermoeiend online), verdieping van theoretische onderdelen en kennisoverdracht waarbij interactie nodig is en praktische oefeningen zoals een rollenspel of opstelling in de ruimte.

Hebben docenten en deelnemers een andere rol in het onderwijs op afstand?

40% van de docenten ervaart dat hun rol in negatieve zin is veranderd: door het online onderwijs ben je als docent meer sturend en kun je minder ingaan op wat er gebeurt in het hier-en-nu. Docenten ervaren dat zij vanuit hun rol online minder interactie in de groep en diepgang in het contact kunnen creëren. Dit sluit aan bij de ervaring van deelnemers, 25% ervaart dat de rol van de docent in negatieve zin is veranderd. De docent werd letterlijk en figuurlijk meer op afstand ervaren en minder zichtbaar.

63% van de deelnemers vindt dat hun eigen rol in negatieve zin is veranderd in het onderwijs op afstand, slechts 25% van de docenten bevestigt deze beleving van deelnemers. Deelnemers ervaren minder betrokkenheid. Ze zijn passiever en meer op de achtergrond dan in het face-to-face onderwijs[1]. Deelnemers ervaren dat het lastiger en vermoeiender is om concentratie en motivatie voor de opleiding op te brengen: ‘Ik merk bij mezelf dat ik achter de laptop ga zitten alsof ik tv kijk… passief!’ en ‘Je raakt sneller afgeleid achter een beeldscherm, ik beantwoordde af en toe mails van collega’s en leerlingen terwijl ik online les had’.

En nu?

We vinden het belangrijk onze opleidingen te blijven doorontwikkelen met daarbij als doel een zo krachtig mogelijke leeromgeving te creëren. Één van de knoppen waar je aan kunt draaien is de verhouding tussen online en face-to-face leeractiviteiten. De coronacrisis heeft ons bevestigd dat het live contact in onze opleidingen onmisbaar is, zowel deelnemers als docenten ervaren dat het fysiek met elkaar in één ruimte zijn de meeste impact heeft op de leiderschapsontwikkeling. Wel kunnen online activiteiten het leren ondersteunen.

**Hoe draagt blended learning bij aan een krachtige leeromgeving?**

We zijn binnen NSO-CNA met elkaar en met deelnemers in gesprek over verdere doorontwikkeling van ons onderwijs. Een vraag die hierbij centraal staat is hoe we de meest krachtige leeromgeving kunnen creëren en welke rol blended learning daarbij speelt.

Blended learning gaat over het vinden van de optimale combinatie van online en face-to-face leeractiviteiten voor elke specifieke situatie, waardoor de leeropbrengst het grootst is. Het door de coronacrisis gedreven onderwijs op afstand leert ons wanneer we online leeractiviteiten kunnen inzetten om het leren te ondersteunen. Voorbeelden van hoe we online leren komend studiejaar integreren in het onderwijs van onze opleidingen en hoe we onze digitale leeromgeving verrijken zijn:

Het maken van Kennisclips over inhoudelijke onderwerpen die aan bod komen in onze opleidingen. Deze clips met verwerkingsopdrachten worden op de digitale leeromgeving geplaatst en deelnemers kunnen deze voorafgaande aan een bijeenkomst op een moment dat hen uitkomt bekijken en maken. De face-to-face bijeenkomst wordt benut om dieper op de stof in te gaan.
Het aanbieden van online spreekuren waarin deelnemers vragen over de stof of opdrachten kunnen stellen.
Gebruik van een online collaborative whiteboard (team werkbord) als ‘fysieke werkomgeving’. Een groepje deelnemers vult gezamenlijk het online werkbord naar gelang de opdracht. Groepjes kunnen ook elkaars werk inzien. Docenten kunnen met tips, reflecties en kritische vragen reageren.
Het maken van instructiefilmpjes over praktische onderdelen van de opleiding. Deze worden op de digitale leeromgeving geplaatst en geven bijvoorbeeld uitleg over de opdrachten of de structuur en opbouw van de digitale leeromgeving.
Inzet van een online discussieforum als leeractiviteit, waarin deelnemers verschillende rollen krijgen toegewezen (moderator, samenvatter, vragensteller of inbrenger van theorie). Uit onderzoek blijkt dat het bieden van structuur in de vorm van het toewijzen van rollen de discussie naar een hoger plan tilt en daarmee de leeropbrengst vergroot.

De overstap naar het volledige onderwijs op afstand heeft ons nieuwe inzichten gebracht over wat wel en niet werkt. Deze inzichten helpen in de doorontwikkeling van onze opleidingen. De coronacrisis heeft bovendien bevestigd dat live contact onmisbaar is in onderwijs waarbij het gaat om de ontwikkeling van mensen. Docenten en deelnemers geven aan dat het fysiek bij elkaar komen meerwaarde heeft voor het leren in het hier-en-nu en voor het leren in interactie. Persoonlijk contact en het leren van en met elkaar zijn belangrijke didactische bouwstenen in onze visie op leiderschapsontwikkeling.

[1] Met ‘face-to-face’ bedoelen we in deze blog het onderwijs waarbij docent en deelnemers fysiek bij elkaar komen in een ruimte.