Kennis veroudert tegenwoordig snel, de complexiteit neemt toe en dat maakt het vermogen tot – steeds weer – leren belangrijker. In het klaslokaal worden we echter veelal geconfronteerd met het product van het leren, niet met het leren zelf. Lees verder ›
Het is zo’n mooi plan en toch komt het nauwelijks van de grond.
De instemmers leggen het af tegen de luid klinkende, boze nee roeper. Het is niet voor het eerst. De dwarsligger laat zich gelden. Nee, omdat het nee moet zijn.
Ik leg het ook af. Ik weet me geen raad; voel me geïrriteerd en machteloos. Lees verder ›
De doelgroep bepalen lijkt de eerste stap
Van collega Kiki Verbeek kreeg ik een vlot te lezen boek. De titel bleef hangen:
‘Integere types doen niet aan marketing, overtuigd zakelijk bloggen.’
Marketing – overtuigd – zakelijk… zijn woorden die niet boven aan mijn vocabulair of to-do-list- staan.
Voel me gelukkig met mannen en vrouwen die via mond op mond reclame de weg vinden naar mijn praktijk. Gebruik het ook als excuus, de-klanten-komen-toch-wel, om de digitale communicerende wereld niet te omarmen. Geen opgetuigde website van mijn kant of zakelijk marketing plan van deze ondernemer. Lees verder ›
In het verleden heb ik regelmatig gewerkt met jongeren die op de een of andere manier ontspoord waren op school. Ze kwamen dan in speciale groepen terecht met als belangrijkste doel om de jongere terug te laten keren naar het reguliere onderwijs. Dit ging met wisselend succes natuurlijk. Ik kan me een van die jongeren nog goed herinneren. Het was een jonge jongen, nog geen 16 jaar. Bij het minste of geringste ging hij compleet uit zijn dak, hij werd agressief en sloeg er soms ook letterlijk op. Toen hij ons als docenten ging bedreigen werd het tijd voor een huisbezoek. Groot was onze schrik toen we bij aankomst zijn vader ontmoeten. Alleen al de voorzichtig uitgesproken zin: ‘we willen het graag met u hebben over uw zoon’, zette een enorme kettingreactie in gang. Lees verder ›
Laatst luisterde ik naar een gesprek met Freek de Jonge op radio 1. Freek keek terug naar ‘Bloed aan de paal’. De actie die hij, nu 40 jaar geleden, samen met Bram Vermeulen ontketende tegen deelname van het Nederlands Elftal aan het WK in Argentinië. Freek en Bram namen stelling voor een boycot van dit WK vanwege de dictatuur en mensenrechtensituatie in Argentinië destijds. Freek, zelf groot voetballiefhebber, werd op een nacht strijdbaar wakker en zette de actie, bij wijze van ‘experiment’, in gang. De actie groeide uit tot een groot succes met discussieavonden, theatershows, ruime media-aandacht, petities en internationale steun. Er kwam een echte beweging op gang, een groter wordende olievlek. ‘Niemand kon meer zeggen dat hij/zij niet wist wat er allemaal mis was in Argentinië’.
Lees verder ›
Els Markink, opleider Basis- en Vakbekwaam, schreef een zelfrelativerende blog waarin ze een mooie parallel maakt tussen een persoonlijke veranderopgave en de praktijk van leiderschap en persoonlijke ontwikkeling.
De afgelopen achttien jaar heb ik met de nodige zendingsdrang aanstormende en ervaren leiders in het onderwijs relativerende boodschappen meegegeven. Net als langzaam afvallen gaat ook langzaam veranderen sneller dan snel veranderen. In juli 2016 ben ik begonnen aan mijn eigen afvalproces, want de laatste zes jaar kwam ik mede door de overgang per jaar één kilo aan.
Vorig schooljaar werd ik direct na de zomervakantie in het diepe gegooid. In september kwam ik op mijn werk en werd mij gevraagd per direct de waarnemend directeur te vervangen. Dat was nogal een onverwachte vraag, want vlak vóór de vakantie was ik gepasseerd voor taakuren als opleider in de school. Om eerlijk te zijn was ik mijn wonden nog aan het likken.
Onder het mom: vraag niet hoe het kan, maar geniet eraan, heb ik ‘ja’ gezegd, en ben snel mijn ego op gaan poetsen. Dat was niet eenvoudig, want leidinggeven vraagt toch om een zeker zelfvertrouwen en elan en daar was ik wel het een en ander van kwijtgeraakt.
Lees verder ›
Het antwoord op deze vraag maakt je niet zelden pijnlijk bewust van een generatiekloof. Oudere jongeren vanaf pakweg 40 jaar kennen het verhaal niet meer. In de fabel staat de mier voor plannen, denken aan de toekomst, het spreekwoordelijke appeltje voor de dorst. De krekel vertegenwoordigt het gevoel van ‘pluk de dag’, leven in het nu, geen zorgen voor morgen. De fabel rekent in de moraal meedogenloos af met het levensgeluk van de krekel. Aldus valt het te beschouwen als een groot compliment aan de spaarzaamheid die past of paste bij de Nederlandse volksaard. Lees verder ›
Het advies ‘Een krachtige rol voor schoolleiders’ van de Onderwijsraad is een hartverwarmend pleidooi om het schoolleidersvak meer gewicht te geven. En tegelijkertijd een uitnodiging áán schoolleiders en bestuurders om dit zelf te creëren.
Het advies juich ik in grote lijnen toe. Ik vind het belangrijk dat schoolleiders vanuit hun strategische visie inhoud geven aan hun handelen. Maar hoe nu verder? Lees verder ›
Het advies van de Onderwijsraad, uitgebracht aan de Minister van Onderwijs, draagt de titel ‘Een krachtige rol voor schoolleiders’. Het rapport is een pleidooi voor de belangrijke rol van schoolleiders en een uitnodiging aan deze schoolleiders om een meer strategische rol van betekenis te gaan spelen. Om het vak meer gewicht te geven en bij te dragen aan een geslaagde beroepsvorming stelt de raad voor om te komen tot een sectoroverstijgend beroepsbeeld en een integraal systeem voor leiderschapsontwikkeling. Wij, NSO-CNA Leiderschapsacademie, juichen het advies in grote lijnen toe. De conclusie dat er een integraal systeem moet komen met meer geaccrediteerde opleidingen delen wij niet. In de markt zijn er al veel professionele aanbieders en geaccrediteerde opleidingen. In plaats van investeren in nog meer concurrentie, zou ik willen investeren in het faciliteren van de bundeling van onderzoek, onderwijs en scholing.
Hoe nu verder? Bij wie ligt de bal? Bij een eerste snelle blik dacht ik dat in het advies de bal vooral ligt bij de persoon van de schoolleider. Deze kan zich meer ontwikkelen tot een krachtige strategisch onderwijskundig leider. Bij nadere bestudering werd mij duidelijk dat het de raad niet alleen gaat om de persoon, maar ook om de rol. En terecht stelt de raad dat ontwikkeling van de (rol van de) schoolleider en van de organisatie hand in hand gaan. Het advies richt zich dus ook tot de bestuurder met de opdracht de schoolleiders meer te betrekken en meer ruimte te geven bij strategievorming. Daarmee ligt er dus een opdracht voor bestuurder én schoolleider: elkaar meer uit te dagen en te bevragen op de strategische ontwikkeling en kwaliteit van het onderwijs (het primaire proces), en de organisatie.
Een rol krijg je niet zomaar. Die moet je innemen en de ruimte, die er daarvoor is, oprekken door aan vertrouwen te winnen. Vertrouwen win je door op de juiste momenten er blijk van te geven dat je de rol ook echt inneemt en professioneel kan dragen. Blijf je wachten tot je de ruimte krijgt, dan ga je deze niet krijgen! Schoolleiders, er ligt een bal bij jullie: het is aan jullie om deze rol in te gaan nemen!
Het is begrijpelijk dat de bestuurder de ruimte pas wil geven als de schoolleider deze ook echt lijkt te nemen. Maar zonder ruimte krijgt de schoolleider geen kans. Het innemen door de schoolleider van deze ‘nieuwe’ rol is, als hij/zij deze ruimte niet krijgt, een afbreukrisico. Het kan leiden tot cynisme en frustratie. Er ligt dus ook bij de bestuurders een bal: nodig je schoolleiders uit in hun rol te gaan ‘glanzen’, geef ze ruimte en bevraag hen regelmatig op hun ambities en strategische keuzes.
Waar het advies minder duidelijk over is, is wat die strategische rol precies omvat en waar de grenzen liggen van die rol. Regelmatig wordt in het advies de suggestie gewekt dat de schoolleider meer mee zou moeten kijken vanuit het perspectief van de bestuurder. Daar ligt mijn inziens een risico van rolverwarring. De schoolleider heeft een duidelijk afgebakende ruimte nodig en deze verdient in mijn ogen meer aandacht, zowel de ruimte als de afbakening: géén eenzijdige (hang-yourself) managementcontracten, maar een duidelijk mandaat (dat is tweezijdig, inclusief beschikbare middelen). Helderheid over de rollen en over het niveau van sturing is een noodzakelijke voorwaarde voor een gezonde strategische werkrelatie. Een relatie, waarbij verantwoordelijkheid altijd samen hoort te gaan met het afleggen van verantwoording. Twee kanten op!
De resulterende ruimte voor strategisch denken door de schoolleider zou deze meer uit moeten dagen om na te denken over de opdracht op de lange termijn en wat hij/zij tot stand wil brengen: wat wil ik creëren en hoe ga ik dat organiseren? En dat is overigens geen geïsoleerde afweging, maar een proces waarin de eigen school en het team meegenomen moet worden. Door te komen tot een heldere ambitieuze richting en centrale waarden, kan de schoolleider de eigen acties hierop steeds weer enten en is hij minder reactief. Laat hij zich minder verleiden door de waan van de dag.
We zien in de praktijk veel verschil in de kwaliteit van de werkrelatie schoolleider – bestuurder. En dan met name als het gaat om hun primaire verantwoordelijkheden: onderwijs, organisatie en personeel – strategisch onderwijskundig leiderschap. Een goed en professioneel samenspel tussen bestuurder en schoolleider is cruciaal voor passende ambitie en ontwikkeling. Zicht op elkaars rol en het kunnen inleven daarin idem. Belangrijke vragen die meer gesteld mogen worden in deze werkrelatie zijn vragen als: Wat is jouw visie op leren? Waarop is deze gebaseerd? Hoe heb je dat vormgegeven in je school? En hoe meet je of het werkt, wat er daadwerkelijk in de klas gebeurt? Hoe werk je aan het leren binnen je team? En hoe monitor je de kwaliteit? Om de schoolleider goed en uitdagend te bevragen en de antwoorden op deze vragen goed te kunnen beoordelen is ook bij de bestuurder het strategisch onderwijskundig inzicht van belang. Ook op dit punt zien wij in de praktijk veel verschil.
Het advies van de Onderwijsraad om toe te werken naar één beroepsbeeld onderstrepen we. Echter onderkennen we ook dat er tussen, en ook binnen de verschillende sectoren verschillen bestaan. Deze verschillen zouden wat ons betreft expliciet plaats moeten krijgen in dat ene beroepsbeeld. Dat komt het gesprek over deze verschillen ten goede. In onze opleidingen slagen onze opleiders er in om te differentiëren en hebben we tevreden studenten uit alle sectoren. Maar voor ons als opleider is de huidige benadering per sector met de verschillende registratie-eisen onduidelijk en kostbaar. Tevens herkennen wij niet dat er meer geaccrediteerde opleidingen nodig zijn. Er is een groot en gelukkig divers aanbod van opleidingen op alle niveaus van onderwijskundig leiderschap. Wij zouden liever met de huidige aanbieders van de opleidingen de krachten bundelen. Daardoor kan gericht en met overtuiging geïnvesteerd worden in de verdere professionalisering van de schoolleider en in nieuw onderzoek naar die krachtige rol. Deze bal ligt bij ons, de aanbieders van opleidingen voor leidinggevenden in het onderwijs. Er bestaan al verschillende samenwerkingsverbanden en deze opdracht kan deze verbanden meer richting geven.
Als het gaat om de financiering van de opleidingen ervaren wij dat veel belangstellenden afhaken omdat de financiële middelen ontbreken. Als de school niet ondersteunt en mensen zelf voor opleiding moeten betalen is er geen beurs voor schoolleiders, zoals die er wel voor leraren is. Om de stap naar een opleiding te stimuleren zou financiële ondersteuning wenselijk zijn. Wij denken dat de bal hiervoor ligt bij de verschillende onderwijssectoren en het Ministerie van Onderwijs.
Tot slot: waar ligt de bal voor de totstandkoming van dit sectoroverstijgend beroepsbeeld en het integrale systeem van leiderschapsontwikkeling? Bij de sectorraden, het ministerie of de opleiders van schoolleiders? Wie pakt deze bal op? Wij bieden onze deskundigheid bij deze aan en ontwikkelen graag mee! We hebben al een voorzet gedaan voor een beroepsprofiel gebaseerd op internationale standaarden (klik hier) en zijn momenteel bezig deze verder te concretiseren naar ons onderwijs.
Bart Schipmölder
Directeur NSO-CNA Leiderschapsacademie
NSO-CNA Leiderschapsacademie verzorgt samen al bijna 55 jaar opleidingen en programma’s op maat voor schoolleiders en schoolontwikkeling. Wij willen op deze wijze bijdragen aan de ontwikkeling van onderwijskundig leiderschap in Nederland, en daarmee aan de kwaliteit van onderwijs.