Bouwstenen beroepsprofiel
In het profiel wordt een onderscheid gemaakt tussen persoonlijke leiderschapsbronnen en hybride leiderschapspraktijken. De leiderschapspraktijken doen zich voor binnen de school als werk-, leer- en onderzoeksomgeving. De school en het schoolleiderschap staan in verbinding met de bredere samenleving.
Leiderschapsbronnen
Persoonlijke leiderschapsbronnen zijn de cognitieve en sociale vermogens, karaktereigenschappen en biografische geschiedenis, die een schoolleider blijft ontwikkelen en als bron voor het leiderschap kan inzetten. De onderliggende vaardigheden, kennis en overtuigingen (competenties) maken er deel van uit. De wijze waarop schoolleiders leiderschapsbronnen inzetten in praktijken is bepalend voor het succes van het leiderschap. De ontwikkeling ervan is een complex, tevoorschijn-tredend (emergent) proces: het regelt zich deels zelf in de sociale interactie en vraagt om (meta-)cognitieve, relationele, morele reflectie en vermogen tot systeemdenken.
We onderscheiden drie domeinen van persoonlijke leiderschapsbronnen:
Uitingsvormen
Leiderschapsbronnen komen tot uiting in samenspel met een onderzoekende grondhouding. Hierbij onderscheiden wij (ten minste) drie verschillende uitingsvormen: in de dialoog (verbinding), in het doorzien van situaties en in het kompas van de schoolleider (richten).
Leiderschapspraktijken
Een leiderschapspraktijk is een samenhangend geheel van activiteiten en interacties van een persoon of groep van personen in een specifieke context en met het oog op het bereiken van organisatie- en onderwijsdoelen. Leiderschapspraktijken kenmerken zich door hybriditeit, waarmee we doelen op de vermengde praktijk waarin schoolleiders soms uitersten te verenigen hebben. Leiderschap is solistisch en tegelijkertijd collectief van aard; het is persoonlijk en in verbinding met de context, afgestemd op wat er in de situatie nodig is.
In het beroepsprofiel onderscheiden wij zeven domeinen van leiderschapspraktijken:
- Richting en betekenis
- Pedagogie en onderwijsproces
- Strategie en netwerk
- Professionele gemeenschap en lerende cultuur
- Organisatieontwerp en creativiteit
- Coherentie en slim verantwoorden
- Lerende leiders en responsief leiderschap
Elk domein omvat zowel leiderschap als (adaptief) management, en kent uitwerkingen op strategisch, tactisch en operationeel niveau. De domeinen kunnen inhoudelijk van elkaar onderscheiden worden, maar in de dynamiek van de praktijk lopen ze consequent in elkaar over en werken ze op elkaar door; dat is immers de aard van hybriditeit. In deze leiderschapspraktijken is de inzet van persoonlijke leiderschapsbronnen van de schoolleiders merkbaar. De bijdrage van de schoolleider in de leiderschapspraktijken vraagt om reflectie op het eigen handelen en biedt via die reflectie tegelijkertijd aanknopingspunten voor de ontwikkeling van de persoonlijke leiderschapsbronnen én die van anderen.
School als werk-, leer- en onderzoeksomgeving voor schoolleiders
De school is werk-, leer- en onderzoeksomgeving voor lerenden. Het gaat om het leren van leerlingen met het oog op kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Maar ook om het leren van docenten; en het leren van de organisatie (bijvoorbeeld via het ontwikkelen van nieuwe organisatorische patronen). En het gaat om het persoonlijke leren van de schoolleider: de wisselwerking tussen persoonlijke leiderschapsbronnen en hybride, meer gezamenlijke leiderschapspraktijken in afstemming op wat de omgeving vraagt en wat er in de situatie nodig is.
Open relatie tot samenleving
Met de binnenkomst van leerlingen of studenten dient de samenleving zich elke dag opnieuw aan in de school. De school staat als open, dynamisch en sociaal systeem in verbinding met ontwikkelingen in onze samenleving in het algemeen en meer specifiek met sociale en economische ontwikkelingen in de regio. Schoolleiders werken samen met andere instituten dan het onderwijs (bedrijfsleven, gemeente, gezin, jeugdzorg). Dat vraagt om werkwijsheid op gebied van institutionele en culturele verschillen en ondernemerschap. De schoolleider participeert en leert in netwerken om de eigen school te inspireren (‘outside in’). Andersom acteert de schoolleider ook in het belang van de bijdrage van de school aan de arbeidsmarkt, de regionale omgeving en de samenleving van nu en in de toekomst (‘inside out’).
Lees ook de blog van Diede Stevens en Bart Schipmölder: Leiderschapsprofielen voor schoolleiders: waarom stappen deze over van competenties naar leiderschapspraktijken en –bronnen?